Úrval - 01.09.1953, Síða 16

14
tTKVAL
Afleiðing þessa markaðs-
ástands er sú, að æ erfiðara
verður fyrir unga, óháða rithöf-
unda að ná til fólksins (að ekki
sé minnzt á að hafa ofan af
fyrir sér með ritstörfum). Enda
gefast nú æ fleiri rithöfundar og
rithöfundaefni upp eða selja sig
blöðum, kvikmyndum eða út-
varpi. (Þetta er ekki tilgáta.
Ég þekki marga efnilega rithöf-
unda, sem hafa fórnað frelsi
sínu fyrir öryggi.) Þetta vanda-
mál verður ekki leyst með því
að segja, að alltaf sé nægilegt
rúm í fremstu röð, að góður rit-
höfundur finni alltaf einhvem,
sem vill sýna leikrit hans eða
gefa út bækur hans, og síðan
þá áhorf endur eða lesendur, sem
skilja hann. Þetta er auðvitað
rétt. En þjóðfélagslegt og menn-
ingarlegt gildi bókmenntanna er
ekki fólgið í verkum örfárra af-
burðamanna. I sögulegum og
þjóðfræðilegum skilningi er það
allt hið skrifaða orð, sem spegl-
ar siði og hugsanir hvers tíma-
bils og tengir það við fortíð
og framtíð. Þar við bætist, að
enginn rithöfundur getur unnið
einn. Án hins rétta andrúms-
lofts og umhverfis getur hann
ekki unnið sem frjáls og ham-
ingjusamur maður. Fólkið hefur
yndi af að horfa á hinar miklu
stjörnur á sviði íþrótta og leik-
listar, en hvorki íþróttir né leik-
hús geta þrifist án þeirra, sem
leika smærri hlutverkin. Jafn-
vel Shakespeare var ekki ein-
mana snillingur, hátt hafinn yf-
ir meðalmennskuna kringum sig.
Listir og bókmenntir stóðu á
hans tímum rneð miklum blóma.
Engu af því, sem hér hefur
verið sagt, er ætlað að vera á-
rás á rithöfunda, sem skrifa fyr-
ir peninga, þó að ég sé raunar
ekki alveg sammála Samuel
Johnson, sem sagði að sá maður
væri asni, er skrifaði til ein-
hvers annars en að græða á því.
Vegurinn til kjötkatlanna er án
efa einn elzti vegur í heimi, og
fyrsti rithöfundurinn, sem fór
hann, var sennilega assýrískur
maður, sem lofsöng konung sinn
og hjó lofkvæðið með fleigrún-
um í stein. En tekjurnar eru rit-
höfundinum ekki aðeins tæki
til að seðja munn og maga, held-
ur einnig sönnun þess, að hann
á lesendahóp, og flestum rithöf-
undum mun vera það jafnmikils
virði og daglegt brauð.
Hitt er vel hugsanlegt, að höf-
undur hafi metsölulistann eða
miðasöluna í huga þegar hann
skrifar, og skrifi þó eins og hon-
um býr í brjósti — eða telji sér
að minnsta kosti trú um að hann
geri það. Frá sálrænu — og lík-
lega einnig listrænu — sjónar-
miði er rithöfundur, sem ráðinn
er til að leysa af hendi eitthvert
ákveðið verkefni eftir reglum,
sem hann hefur ekki sjálfur sett,
allt öðruvísi settur. Slík vinnu-
skilyrði hljóta að hafa (og hafa)
slæm áhrif ekki aðeins á verk
hans heldur einnig á sjálfsvirð-
ingu hans, enda eru langflestir
rithöfundar, sem þannig vinna