Úrval - 01.09.1953, Side 57

FURÐUVÍÍL, MERGENTHALERS
55
í vinnubrögðum útheimti svo
marga menn og mikið lausalet-
ur, að stærstu dagblöðin urðu
að láta sér nægja 8 síðna stærð.
Tímarit voru fá, lítii og dýr, og
skólabækur gengu í arf frá kyn-
slóð til kynslóðar. Um 1880 áttu
tiltölulega fá bókasöfn í Ame-
ríku fleiri en 300 bækur.
Síðan fyrsta einkaleyfið á
,,setningarvél“ var veitt, árið
1822, hafði kapphlaupið um að
skapa nothæfa vél til setningar
leitt af sér 100 misheppnaðar
tilraunir. Nokkrar þeirra kom-
ust kaldhnæðnislega nærri tak-
markinu. Mark Twain, hinn
heimsfrægi rithöfundur, tapaði
of fjár á stuðningi sínum við
eina slíka völundarsmíð, er í
voru 18.000 hlutir og kostað
hafði 1 millj. og 500 þús. dali
að smíða. Uppfinningarmaður-
inn einn gat stjórnað tröllinu
og tveir aðstoðarmenn hans urðu
sinnisveikir af að fást við
Aana.
Flestir þessara uppfinninga-
manna höfðu leitazt við að smíða
vél, sem ynni starfið á sama
hátt og prentarinn gerði, að tína
upp hvern einstakan staf og
raða þeim í orð og setningar.
Það var Mergenthaler til góðs,
að hann kunni ekkert í starfi
prentarans og var því laus við
viðhorf setjarans. En í stað þess
bjó hann yfir skapandi hugvits-
semi og vélfræðiþekkingu, og
hafði að bakhjalli ágætan styrkt-
armann ýmissa uppfinninga, er
James O. Clephane hét.
Þessir tveir menn hittust fyrst
1876, þegar Mergenthaler vann
í verksmiðju í Baltimore, er bjó
til fíngerðar vélar af ýmsu tagi.
Clephane var dómstóla-hraðrit-
ari. Hann hafði iðulega heim-
sótt einkaleyfaskrifstofuna í leit
að áhaldi, er gæti flýtt starfi
hans, og þá komizt í samband
við þá Densmore og Shole og
hvatt þá til að endurbæta upp-
finningu sína á ritvélinni. í þetta
sinn kom hann til Baltimore með
ófullgerða vél til f jölritunar, sem
hann vonaðist eftir að flýtt gæti
prentun réttarskýrslna. Mergen-
thaler gat gert vélina gangfæra,
en hún flýtti ekkert fyrir prent-
uninni.
Þá var það, að Clephane fór
eitt sinn að lýsa fyrir honum
hugmynd að vél, — stórri rit-
vél, er mótaði stafi í pappastrim-
il, er þannig yrði að móti, sem
steypa mætti í heila iínu í einu
lagi. Yrði þetta framkvæman-
legt ? Mergenthaler hristi höfuð-
ið: Leturflöturinn yrði ósléttur
og steypan myndi loða við mótið.
Þegar Clephane hélt fast við
hugmynd sína, smíðaði snilling-
urinn tækið eftir lýsingunni.
Hugvitssemi og snilli Mergen-
thalers færði þá nærri takmark-
inu, en gallar þeir, sem hann
hafði séð fyrir, endurtóku sig
sífellt. „Við verðum að finna
aðra leið,“ sagði hann að lok-
um.
Clephane og nokkrir aðrir
mjmduðu hlutafélag til þess að
kosta tilraunir Mergenthalers.