Úrval - 01.09.1953, Side 20

18
TJRVALi
beygja sig fyrir tilskipunum frá
einhverjum Mussolini, Hitler eða
Stalin. Vér mótmælum öllu, sem
ber keim af ritskoðun, og rísum
öndverðir gegn nokkurri við-
leitni til að steypa alla höfunda
í sama mót. Vér viðurkennum,
að samfélagið eigi að vera deigla
þar sem hugmyndir mótast engu
síður en maðurinn sjálfur. Vér
heimtum rétt til að tala og
hlusta, til að bera saman, vega
og meta, velja og hafna. Vér
erum hreyknir af lýðræði voru
og af þeim ákvæðum í stjórnar-
skrá vorri, sem verndar tján-
ingarfrelsið.
En ritskoðun er ekki alltaf
opinber, og það er ekki alltaf
ríkisvaldið, sem vill ráða stefn-
unni. Peningavald í fárra hönd-
um getur haft sömu afleiðing-
ar og pólitískt vald í f árra hönd-
um. Hitlerisminn og Stalinism-
inn eru oss fjarlægir. Óþægir
rithöfundar vor á meðal eiga
enn ekki á hættu að lenda í gas-
klefum eða þrælabúðum. En
flestir þeirra verða að beygja
sig fyrir tilskipunum frá kirkju-
valdinu, kvikmyndafélögunum
og útvarpsstöðvunum, ef þeir
eiga að geta unnið fyrir sér.
Og þetta á ekki aðeins við um
það sem þeir skrifa, heldur einn-
ig um daglegt Iíf þeirra og per-
sónulegar skoðanir. Á öllum
sviðum lífsins mæta rithöfund-
inum kröfur, sem hann verður
að taka tillit til, hollustuyfirlýs-
ingar, siðareglur og svartir list-
ar. Það er ekki nóg að hann
skrifi rétt. Hann verður líka að
hugsa rétt, jafnvel færa sönn-
ur á, að hann hugsi ekki rangt.
Málefni það, sem ég hef rætt
hér, er flókið, enda hef ég að-
eins drepið lauslega á það. Ef
vér ættum að komast til skiln-
ings á öllum greinum þess og
öllu því sem það felur í sér, þá
þyrfti til þess ítarlegar rann-
sóknir hagfræðinga, félagsfræð-
inga og bókmenntagagnrýn-
enda. Slíkar rannsóknir eru
raunar brýn nauðsyn, því að það
er mikilvægt fyrir pólitíska og
menningarlega þróun í heimin-
um, að komast til skilnings á
ástandinu í þessum málum. Rit-
höfundurinn er alltaf fyrsta
fórnarlamb einræðisins. Hann
er eins og kanarífuglinn í
fremstu skotgröf á vígvöllum
fyrri heimsstyrjaldar. Þegar
hann hættir að syngja, þegar
hann fellur dauður til jarðar,
er tímabært að gæta sín fyrir
eiturgasi.
Kveðið um stólræðu.
Meinleg andans magapín
mæðir herrans gesti.
Ég held það vanti vítamín
í vatnsgrautinn hjá presti.
— Islenzk fyndni.