Læknablaðið : fylgirit - 05.01.2015, Blaðsíða 7

X V I I V Í S I N D A R Á Ð S T E F N A H Í
F Y L G I R I T 8 2
LÆKNAblaðið/Fylgirit 82 2015/101 7
ÁGRIP OPINNA FRÆÐSLUFUNDA
Náttúruhamfarir hafa verið órofa þáttur í sögu Íslands
í aldanna rás, með tilheyrandi umhverfisbreytingum
og ógn við samfélög og einstaklinga. Íslenskar rann-
sóknir á eldgosum hafa löngum vakið verðskuldaða
athygli á alþjóðavísu og hafa náttúruhamfarir þannig
skapað íslensku samfélagi tækifæri til alþjóðlegrar
þekkingarsköpunar.
Athygli beinist í auknum mæli að mikilvægi þess að
rannsaka langvarandi áhrif náttúruhamfara á heilsu,
sérstaklega á líðan til lengri tíma og áhrifum inngripa og
stuðnings. Fyrri rannsóknir benda til þess að náttúruham-
farir geti haft skammtíma áhrif á líkamlega og andlega
líðan og þannig veruleg áhrif á lífsgæði og virkni þolenda.
Mikilvægt er að skilja betur áhrif náttúruhamfara á líðan
til langs tíma, einstaka áhrifaþætti og hvernig samfélög
geta sem best brugðist við.
Á liðnum árum hafa verið gerðar stórar rannsóknir
á Íslandi á heilsufarslegum áhrifum eldgosa, jarðskjálfta
og snjóflóða, sem hafa m.a. sýnt líkamlegar og andlegar
afleiðingar eins og einkenni frá öndunarfærum, svefn-
truflanir og andlega vanlíðan (t.d. áfallastreitu) í kjölfar
náttúruhamfara.
Síðastliðið sumar fengu aðstandendur þessara rann-
sókna, í samstarfi við norræna vísindamenn, 430 milljón
króna styrk frá NordForsk til þess að stofna norrænt önd-
vegissetur um rannsóknir á því hvernig auka má öryggi
samfélaga gagnvart náttúruhamförum. Verkefnið, sem
kallast NORDRESS, er víðtækt og þverfræðilegt og mun
fjöldi vísindamanna og stofnana á Norðurlöndum vinna
að því á næstu fimm árum, en stærstur hluti verkefnisins
verður unnin á Íslandi. Meðal þess sem rannsakað verður
eru áhrif náttúruhamfara á andlega og líkamlega heilsu
fólks og hvernig búa má börn og fullorðna betur undir að
takast á við slík áföll. Markmiðið er þannig að afla nýrrar
þekkingar og lausna í þeim ógnum sem steðja að öryggi
samfélaga á Norðurlöndunum.
Flestar konur hefja tíðablæðingar við þrettán ára aldur og
hætta á blæðingum rúmlega fimmtugar. Blæðingar vara
að öllu jöfnu í þrjá til fimm dag, magn blæðinga er að
meðaltali um 30 til 40 ml og telst mikið ef það fer yfir 80
ml. Tíðahringir eru óreglulegir við upphaf blæðingaskeiðs
og við lok þess. Út frá þessu er lífi kvenna iðulega skipt
í tímabil. Tímabilið áður en blæðingar hefjast, þegar
blæðingar eru að hefjast, frjósemisskeiðið sem felur í sér
tímabil þungunar, tímabilið fyrir blæðingar og þegar
blæðingar standa yfir, breytingaskeiðið og tímann eftir
breytingaskeið.
Blæðingar eru hins vegar ekki einvörðungu líf-
fræðilegt fyrirbæri heldur skipar menning stóran þátt í
því hvernig tekist er á við blæðingar. Fyrstu blæðingar
og aldur við fyrstu blæðingar getur haft áhrif á hvernig
stúlkum farnast en rannsóknir sýna að stúlkur sem byrja
mjög ungar á blæðingum eiga frekar við ýmsan vanda að
stríða, t.d. þunglyndi, átröskun, misnotkun ávanaefna og
afbrot, en þær sem byrja seinna. Meðalaldur við fyrstu
blæðingar á heimsvísu fór úr um það bil 17 árum í um 13
ár á tímabilinu 1830 til 1960. Tölur frá árinu 2010 sýna að
meðalaldur íslenskra stúlkna við fyrstu blæðingar er 12
ár og sjö mánuðir og voru þær yngstu 8,0 ára og 17,3 ára
þær elstu. Ljóst er að vitrænn og tilfinningalegur þroski
yngri stúlknanna helst engan veginn í hendur við líkam-
legan þroska og mikilvægt að samfélagið styðji vel við
stúlkur sem byrja snemma. Reynsla kvenna og skilningur
almennt á breytingaskeiðinu virðist líka háð samfélagi
þar sem konan býr. Konur víða um heim hafa á undan-
förnum árum barist gegn staðalímyndum af konum á
breytingaskeiði og beitt sér fyrir því að breytingaskeiðið
sé rannsakað út frá margþættu sjónarhorni (líffræði,
sálfræði, menningu og félagsfræði).
Tiltölulega stutt er síðan farið var að rannsaka blæð-
ingar kvenna að einhverju leyti en á undanförnum árum
hafa rannsóknir á þessu efni margfaldast. Í erindinu
verður fjallað um margbreytileika rannsókna á þessu við-
fangsefni. Hvað er verið að rannsaka tengt blæðingum
kvenna? Hverjir eru rannsakendurnir? Hafa íslenskir
rannsakendur beint sjónum sínum mikið að blæðingum
kvenna? Jafnframt verður fjallað um afstöðu og hug-
myndir kvenna og karla til blæðinga og mismunandi hug-
myndir um blæðingar í aldanna rás. Í því samhengi verða
skoðuð og kynnt ýmis listaverk sem konur hafa unnið
tengd blæðingum.
O 1 Náttúruhamfarir og heilsa á Íslandi: Tækifæri til þekkingarsköpunar á alþjóðavettvangi
Arna Hauksdóttir
Dósent í lýðheilsuvísindum við Háskóla Íslands
arnah@hi.is
O 2 „Góðar og blessaðar tíðir“: Um líf, heilsu og blæðingar kvenna
Herdís Sveinsdóttir
prófessor við hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands
herdis@hi.is