Læknaneminn - 01.09.1981, Page 15

Hiti af óþekktum uppruna
Kristinn Sigvaldason læknanemi
Inngangur
i þessari grein er ætlunin að stikla á stóru varðandi
fyrirbærið „hiti af óþekktum ujrpruna" (skst. HOUj
sem á ensku kallast „fever of unknown origin“
(FUO) eða „pyxexia of unknown origin“. A latínu
kaliast þetta „febrilia causa incerta“.
Mikið hefur verið skrifað um þetta efni sem bend-
ir til þess að þetta sé oft verulegt vandamál í sjúk-
dómsgreiningu. Sótlhiti þykir traust vísbending um
að sjúkdómur sé til staðar og gefur oft tilefni til víð-
tækra og erfiðra rannsókna sé hann langvarandi og
án finnanlegra orsaka. Fjöldi sjúkdóma hefur verið
tengdur þessu fyrirbæri. Yfirleitt eru þetta algengir
sjúkdómar sem gefa sig til kynna á óvenjulegan hátt
þar sem eitt einkenni, hiti, yfirgnæfir önnur og geta
menn misst af greiningunni af þeim sökum.
Hmennt mn líhmnshita
Sljórnstöð líkamshitans er í undirstúku (hypot-
halamus). Hún stjórnar nákvæmlega samspili hita-
myndunar og hitataps og viðheldur mjög nákvæmu
jafnvægi á líkamshitanum þrátt fyrir miklar sveifl-
ur í hita umhverfisins.
Hiti myndast stöðugt í líkamanum við efnaskipti
og vöðvasamdrátt, sem alltaf er fyrir hendi að ein-
hverju leyti. Þetta er hinn stöðugi þáttur hitamynd-
unar, en aukinni hitaþörf er svarað með aukinni
spennu í vöðvum og loks skjálfta. Vöðvasamdráttur
myndar því einnig hinn breytilega þátt hitamyndun-
ar. Fólk sem kólnar mikið niður hefur alla vöðva
spennta og líkist ástandið þá mjög rigor mortis.
Hiti tapast frá líkamanum við leiðni, útgeislun og
við uppgufun vökva af húð og úr öndunarfærum.
Venjulega skiptir útgeislun mestu máli við hitatap,
hún er tempruð með breytingu á blóðflæði um húð
en er einnig háð hila umhverfisins. Sé umhverfishiti
mikill getur jafnvel verið um inngeislun í líkamann
að ræða og skiptir hitatajx við ujxjxgufun þá mestu
máli en sá þáttur er xxukinn með svitamyndun.
Við venjulegar aðstæður viðheldur maðurinn hita-
stigi sínu stöðugu með 1-1,5° C sveiflu yfir sólar-
hiinginn (diurnal variation). Lægstur er hitinn, um
36° C, síðla nætur en nær hámarki í ca. 37,2° C að
kvöldi. Þetta breytist ekki í fólki sem snýr sólar-
hringnum við og virðist því ekki tengt sveiflum í
virkni einstaklingsins. Samt sem áður getur virkni
haft áhrif á hitann, hann getur t. d. farið í 41° — við
mikla líkamlega áreynslu.
Hitastig mælt í munni er um 0,4° C lægra en hita-
stig blóðs í aorta. Endaþarmshiti er um 0,5° C hærri
en blóðhiti vegna hitamyndunar við efnaskijxta bakt-
ería í ristli. Endaþarmshiti er minna næmur fyrir
snöggum hitasveiflum í líkamanum en munnhiti.
Raunverulegan líkamshita er best að mæla í vélinda.
Mikil hitalækkun er 'hættuleg en tekist hefur að
kæla tilraunadýr í allt að 21° C án varanlegra
skemmda. Við 28° C bilar hitahækkunarkerfið, en
það lagast aftur við hitun. Við 27° C eru menn oiðn-
ir meðvitundarlausir og mikil hætta er á alvarlegri
hjartsláttaróreglu sem leitt getur til dauða.
Sótthiti
Talað er um sótthita þegar líkamshitinn fer yfir
37,3° C í hvíld (mælt í munni). Hitastig yfir 41,1° C
sést mjög sjaldan en jxá er talað um ofsa sótthita
(hyperpyrexia). Þetta er mjög brátt ástand og þarfn-
ast strax meðferðar (m. a. kröftug kæling) því svona
hár hiti getur leitt til varanlegra heilaskemmda
vegna eðlissvijxtingar á jxróteinum í taugakerfi.
Hitahækkuninni valda svokallaðar innri hita-
kveikjur (endogenous pyrogens). Þetta eru lítil pep-
tíð sem losna úr varnarfrumum líkamans, sérstak-
lega kleyfkjarna hvítum lxlóðkornum við frumuát
ytri hitakveikja (exogenous pyrogen) sem er sam-
Læknaneminn
13