Læknaneminn - 01.09.1981, Page 23

idiopatisk. Óstöðugur hryggjarliður kallast það þeg-
ar skrið verður milli tveggja liða. Oftast milli þriðja
og fjórða eða fjórða og fimmta lumbal-liða. Skriðið
verður venjulega fram á við, við flexion.
2. Meðfœddar missmíðar. Lítilvægar meðfæddar
missmíðar á hryggjarliðunum eru það algengar að
nánast er hægt að líta á þær sem eðlilegan mismun
manna á milli. Finnast í helmingi mannfólks. Hér er
helst að nefna:
9 As-ymmetri á processi articulares superiores og
inferiores á lumbal-svœði, svonefndur Facet tropism.
Hal.i liðflatanna í þessum liðum er mismunandi eftir
síaðsetningu á hryggnum. A cervical-svæðinu eru
líðfletirnir í svo til láréttu plani, með þó örlitlum
posteroinferior halla. A thorax-svæðinu er hallinn
niður á við. En á lumbal-svæðinu er hallinn breyti-
legur. Allt frá sagital-'halla við fyrsta og annan lum-
bal-lið, til næstum coronal-halla við neðstu lumbal-
liðina. Stundum getur komið fyrir að halli eins lið-
flatar er ólíkur halla mótlægs liðflatar á lumbal-
svæðinu. Þetta er kallað „Facet tropism“, og sést
hjá nokkuð mörgum einstaklingum. Við sveigju-
hreyfingar verður óeðlilegt álag á þessum Iiðum.
Getur minnkað hreyfanleika í ákveðnum liðum á
lumbal-svæði og jafnframt valdið auknu álagi á hina
liðina. Einkennin geta komið fram sem bakverkir.
* Transitional hryggjarliður. Þá er ált við lumbali-
sation á fyrsta sacral-lið eða sacralisation á fimmta
lumbal-lið. Við lumbalisation verður í raun um sex
hreyfanlega lumbal-liði að ræða, með auknu álagi á
lumbosacral-liðinn. Við sacralisation verða aðeins
fjórir hreyfanlegir liðir. Þegar þetta er báðum meg-
in, veldur það sjaldan einkennum. En ef aðeins
öðrum megin, veldur það mjög auknu álagi á hrygg-
inn. Getur leitt til útbungunar á næsta liðþófa fyrir
ofan.
* Spina bifida occulta. Þá er gallinn í boga hrvggj-
arliðarins, lamina arcus vertebrae. Þetta er langal-
gengast á lumbosacral-svæði. Veldur sjaldnast ein-
kennum.
3. Spondylosis, einkennist af hrörnun á liðþófum
ásamt breytingum á aðlægum hryggj arliðum. Sést
oft á röntgenmyndum af fólki á miðjum aldri og
upp úr. Oftast einkennalaust, en einkenni geta kom-
ið ef þreyta eða áverkar valda óeðlilegu álagi á
brygginn.
4. Averkar og slys, sem valda sköddun á hrygg
eða öðrum líkamshlutum geta síðar valdið útbungun
á liðþófum, t. d. fall, íþróttaslys, síendurteknar með-
göngur með þyngdaraukningu og án líkamlegrar
endurhæfingar. Fall getur valdið samfalli á hryggj-
arlið, oompressions fracturu. Subluxation á Facet-
liðum. Spondylolysis og spondylolysthesis, sem get-
ur verið bæði af meðfæddum orsökum eða vegna
stress fraciuru á pediculus arcus vertebrae (íþróttir).
5. Osteoarthritis. Hrörnunarbreytingar í liðbrjóski
Iiðanna milli processi articulares sup. og inf. Talið
að síendurteknir litlir áverkar valdi, t. d. við óhóf-
legt álag í íþróttum á yngri árum. Einnig er talað
um erfðaþátt og offitu, sem mikilvæg atriði.
Einkenní við útbungun á liðþófum fara síðan eft-
Mynd 2. Stejna útbungunar liðþófa á cervical svœSi hryggjar.
a. dorso-medial útbungun. b. dorso-lateral útbungun. c. intra-
foraminat útbungun.
ir staðsetningu og stærð útbungunarinnar, og eftir
því hvort þrýstingurinn verður á eina eða fleiri
taugarætur. Útbungunin getur farið upp eða niður
inn í hol hryggjarliðanna og endað með eyðingu á
liðþófanum. Hún getur komið snögglega eða yfir
lengri tíma. I fyrra tilvikinu koma svonefndar mjúk-
ar útbunganir, en í því síðara getur orðið viðbragð
(reaction) í aðliggjandi beini, þannig að beinmynd-
un verður og beinsporar myndast, osteophytar. Svo-
nefndar harðar útbunganir. Ef útbungunin fer fram
á við eða til hliðar, koma vanalega ekki fram ein-
kenni frá taugarótum. Hins vegar veldur útbungun
inn í mænugöng (dorso-lateralt eða dorso-medialt)
eða inn í foramina intervertebralia aftur á móti oft
einkennum frá viðkomandi taugarót eða taugarótum
læknaneminn
21