Læknaneminn - 01.04.2008, Qupperneq 24

með því að freista þess að gera grein
fyrir sjónarmiðum og röksemdafærslu
gagnstæðra fylkinga. Ég ætla mér
ekki þá dul að gera það á tæmandi
hátt í stuttri grein en ég ætla að nefna
nokkur meginatriði.
Staðhæfmgar talsmanna
einkareksturs
Lítum fyrst á nokkar röksemdir
sem talsmenn einkareksturs innan
heilbrigðisþjónustunnar hafa
teflt fram. Þeir segja að almennt
hafi einkarekstur sannað sig sem
ákjósanlegt form í atvinnurekstri;
kosti þessa forms eigi að nýta innan
heilbrigðisþjónustunnar sem annars
staðar. Þeir segja að „margbreytileiki“
í rekstrarformum geti verið æskilegur
innan heilbrigðiskerfisins, bjóði upp
á sveigjanleika og valkosti og þar
með valfrelsi fyrir einstaklinginn.
Markaðsvæðing þjónustunnar, þar
sem peningar fylgi sjúklingi, gefi
þannig sjúklingnum frelsi til að
ákveða sjálfur í ríkari mæli en verið
hefur hvaða þjónustu hann sjálfur
óskar eftir og hvert hann vilji sækja
hana. Með þessu fyrirkomulagi er sagt
að landamærin verði afnumin á milli
opinbers reksturs og einkareksturs
og að þetta hafi í för með sér betra
aðhald fyrir hönd greiðandans. Ný
innkaupastofnun hins opinbera, sem
er ætlað að annast samningagerð
fyrir hönd ríkisins, er sögð vera hluti
af þessu gangverki og sniðin að því
að þjóna hagsmunum greiðandans.
Þá þykir alrangt að kalla kerfi af
þessu tagi einkavæðingu, enda standi
ekki annað til en að fyrir þjónustuna
verði greitt úr skatthirslum ríkisins
en ekki úr vasa sjúklingsins.
Þannig verði ekki um hefðbundin
markaðsviðskipti að ræða. Aftan
við þetta er því síðan yfirleitt hnýtt
að það hljómi mótsagnakennt að
heyra gagnrýnendur kerfisbreytinga
af þessu tagi hafa allt á hornum
sínum um þær en hafa hins vegar
um langa hríð sætt sig við kerfi sem
sé að verulegu leyti einkarekið, sbr.
einkapraxís sérfræðilækna og svo
sjálfseignarstofnanir á borð við
Hrafnistu, SÍBS o.fl.
Rétt að taka fram að jafnvel þótt bæði
Sjálfstæðisflokkur og Samfylking tali
nú um að fyrir heilbrigðisþjónustuna
eigi að greiða alfarið úr skatthirslunum
þá er sú stefna ekki algild. Því fer
í raun fjarri. í fyrsta lagi er það
nýtilkomið hjá Sjálfstæðisflokknum
að tala á þennan veg. í bæklingi sem
fjármálaráðuneytið gaf út árið 1998
um einkaframkvæmd er lögð áhersla
á að samhliða slíku fyrirkomulagi
skuli stefnt að því „að sem stœrstur
hluti tekna rekstraraðila sé fenginn
með notendagjöldum...“. Þá hafa
báðir þessir flokkar stutt í verki
gjaldtöku í heilbrigðiskerfinu, bæði á
sjúkrahúsum og í heilsugæslunni, og
jafnvel lagst gegn tillögum sem fram
hafa komið um afnám slíkra gjalda.
Mýmargar hugmyndir hafa komið
fram sem ganga mun lengra í
boðskap markaðsvæðingar en
stjórnarflokkarnir vilja vera láta,
sbr. t.d. frumvarp Ágústs Ólafs
Ágústssonar, þingmanns og
varaformanns Samfylkingarinnar
o.fl. Það byggir á því að í stað aðhalds
við samningaborð, þar sem gerðir
eru skýrir og gagnsæir samningar
sem síðan er fýlgt eftir með eftirliti
um framkvæmdina, komi aðhald
frá markaðnum, með því m.a. að
heimila tannlæknum að auglýsa.
Með auglýsingum um verðskrár er
hugmyndin sú að sjúklingurinn,
sem nú sé orðinn „neytandi“ eða
„viðskiptavinur“ velji á grundvelli
verðlags.
Staðhæfingar andstæðinga
einkareksturs
Það er rétt að árétta að flestir
andstæðingar einkavæðingar
heilbrigðisþjónustunnar leggjast
ekki gegn öllum einkarekstri. Því fer
reyndar fjarri. Þannig gera þeir skýran
greinarmun á sjálfseignarstofnunum
annars vegar, sem sprottnar eru upp
úr félagasamtökum, t.d. samtökum
sjúklinga einsog SÍBS, eða úr
verkalýðshreyfingu eins og Hrafnista,
þ.e.a.s. stofnunum sem hafa ekki
hagnaðarsjónarmið að markmiði, og
hins vegar, á fyrirtækjum sem fjárfest
er í til að skapa eigendum sínum
arð. Á þessu tvennu er grundvallar-
munur. Fyrra fyrirkomulagið
getur byggt á nákvæmlega sömu
grundvallarreglum og opinber rekstur
enda þjónustumarkmið ein höfð að
leiðarljósi. Þannig er enginn munur á
rekstri Hrafnistu og dvalarheimilum
fyrir aldraða sem alfarið eru í eign
hins opinbera, enda í báðum tilvikum
um opinbera rekstraraðila að ræða,
kjarasamningar hinir sömu svo og
öll réttindakerfi sem starfsfólk og
starfsemi býr við.
Enn á eftir að koma í ljós hvernig
rekstri Heilsuverndarstöðvarinnar
ehf. verður háttað en líklegt er að
þar gildi ekki sömu lögmál og innan
opinbers reksturs. Ljóst er þó að
einkaaðilar reyna nú margir hverjir,
á meðan kerfisbreytingar eiga sér
stað, að gera lítið úr þessum mun, sbr.
heimasíðu fyrirtækisins við Barónsstíg
sem áður er vikið að. Mér býður í
grun að andstaða einkarekstrarsinna
í Sjálfstæðisflokki og Samfylkingu við
notkun á hugtakinu einkavæðing sé af
þessum toga. Orðspor einkavæðingar
er slæmt og má geta þess að ráðherrar
hafa neitað að hugtakið sé notað í heiti
á utandagskrárumræðum á Alþingi.
Einkarekstur þykir þeim hugnanlegra
orð. Til samanburðar má geta þess
að svipuð barátta hefúr átt sér stað
í tengslum við einkavæðingu í
Bretlandi. Fyrst hét hún einkavæðing
(privatization) en þegar hún
var orðin óvinsæl var talað um
einkaframkvæmd (Private Finance
Initiative). Eftir að almenningur sá í
gegnum hana er nú talað um samstarf
hins opinbera við einkafyrirtæki
(Private Public Partnership).
En það eru ekki allir eins meðvitaðir
um mikilvægi þess að fara vel og af
varfærni að almenningi og eigendur
Heilsuverndarstöðvarinnar ehf.
greinilega eru! Dæmi um slíka aðila
var Jóhann Óli í Securitas þegar
hann ákvað að hasla sér völl innan
öldrunarþjónustunnar og gerðist
einn af aðaleigendum Öldungs hf.
sem aftur setti á laggirnar hjúkrunar-
heimilið Sóltún. Jóhann Óli sagði í
viðtali við Fréttablaðið í október árið
2002 að hann velktist ekki í vafa um að
hægt væri að þéna vel á öldruðum. Þar
væri „gífurlegan fjárhagsávinning" að
hafa. Maður sem talar svona reynir
ekki að leyna því að hann fjárfestir
í öldrunarþjónustu til þess eins að
græða á henni. Ríkisendurskoðun
komst svo að þeirri niðurstöðu
í skýrslu sem gerð var að beiðni
Vinstrihreyfingarinnar - græns
framboðs að Sóltúnsheimilið væri
skattborgaranum dýrara en önnur
heimili, enda hlyti fyrirtæki af þessu
tagi „að gera eðlilegar kröfur um
hagnað af starfsemi félagsins".
Hvað einkapraxísinn varðar þá hefur