Úrval - 01.03.1968, Blaðsíða 88

86
URVAL
ið frá móðurætt sinni. Þessi orrusta
hans við yfirvöldin átti eftir að
vara ævilangt og gekk á ýmsu. Ým-
ist var hann heiðraður, eða niður-
Iægður og rekinn í útlegð, og ævin-
lega fyrir að hafa móðgað, kónginn
eða kirkjuna eða þjóðfélagið al-
mennt. Gott dæmi um þetta, hvem-
ig skiptist á skin og skúrir hjá Vol-
taire í sambúð hans við samfélag
sitt eru samskipti þeirra Friðriks
mikia Prússakonungs, en þeir voru
fyrst óaðskiljanlegir vinir en síðar
ódauðlegir fjandmenn. Útlegðar-
tímabil hans voru ævinlega stutt og
síður en svo að hann byggi þá við
skarðan kost. Hann hafði strax í
æsku mikinn áhuga fyrir pening-
um og með margs konar fjármála-
viðskiptum tókst honum að ávaxta
þá og átti jafnan nóg af þeim, og
ávallt átti hann einhverja vini og
verndara. Hann hélt sjaldan kyrru
fyrir lengi í sama stað, fyrr en und-
ir lokin að hann kom úr útlegð til
Parísar og bjó þar til æviloka 1778,
og Lúðvík XVI amaðist ekki við
honum.
Hann hefur byrjað í æsku að
safna til þessa rits síns Öld Lúð-
víks XIV, en hann hóf ekki að
skrifa bókina fyrr en á árunum
milli 1743 til 1746 og ritið kom ekki
út í París. Þetta er því ekki neitt
æskuverk, heldur skrifað af honum
sem fullorðnum manni og eftir að
hann hafði dvalið á Englandi, á ár-
unum 1726 til 1729, en á þeim tíma
þroskaðist Voltaire mikið í allri
hugsun. Hann var orðinn vel þekkt-
ur í Frakklandi, sem glæsilegur
teikritahöfundur og stjórnmála-
skáld, áður en hann fór í þessa för
sína til Bretlands, en hann kom frá
Englandi aftur miklu vitrari og
miklu ríkari. Hann eignaðist vini í
London á borð við Congreve, Pope,
Bolingbroke og Walpólana, og hann
elskaði alla tíð England eftir þessa
dvöl sína, vegna þess að þar sagði
hann að ríkti umburðarlyndi, frjáls
hugsun og það land væri land
„raunverulegs frjálsræðis."
í Englandi skrifaði hann sögu
sína af Karli XII Svíakonungi, og
hún var síðan prentuð með leynd í
Frakklandi.
Meginkostur ritsins Öld Lúðvíks
XIV er í raun og veru sá, að bókin
er aldarspegill, og ekki aðeins
stjórnmálasaga lífguð upp með
skemmtilegum smásögum. Voltaire
skrifar: hér á ekki aðeins að segja
sögu Lúðvíks XIV, heldur höfum
vér meira í hyggju. Vér viljum leit-
ast við að varðveita fyrir eftirkom-
enduma, ekki aðeins það, sem einn
maður hafðist að um dagana, held-
ur hugsun og hegðan þeirra manna,
sem lifðu á þessum upplýstasta
tíma, sem heimurinn veit nokkur
dæmi um.“
Voltair taldi, að um þrjú önnur
slík glæsitímabil væri að ræða —
tíma Periklesar, þegar aþenska
menningin stóð á hátindi sínum,
tíma Ceasars og Agústusar — ítalska
endurreisnartímann. Honum fannst
tími Lúðvíks XIV vera sá tíminn
sem stórkostlegastur væri, vegna
þess að Frakkland gæfi öllum heim-
inum fyrirmynd í almennri menn-
ingu og skipulagi, samfara mikilli
og frjórri sköpun í listum og vís-
indum.
,,í níu hundruð ár hefur afburða-