Úrval - 01.11.1975, Qupperneq 56

54
aftur um búrið, og Tim þegar á hæla
henni. Þegar hann náði henni, kitlaði
hann hana rækilega. Og Lana gólaði
af gleði.
Sagan um Lönu hófst 1970. Rum-
baugh var þá dýrafræðingur við Yer-
kes — en nú er hann yfirmaður sál-
fræðideildar fylkisháskóla Géorgíu í
Atlanta -—■ og hafði sérstaklega lagt
stund á getu hinna meiri apategunda
(sjimpansa, górilla, órangútana) til að
læra. Hann vissi, að þessar tegundir
hafa innibyrðis háþróað merkjakerfi,
með ákveðnum hljóðum og „skrokk-
máli“ til að skiptast á upplýsingum.
Gat verið, að getan til málnotkunar
hefði verið fyrir hendi hjá þessum
skepnum frá alda öðli, en aldrei feng-
ið tækifæri til að þróast?
Á fyrirfarandi áratugum höfðu vís-
indamenn reynt að kenna öpum að
tala með því að sýna þeim hvernig á
að hreyfa munninn til að forma rétt
hljóð. En þessi dýr komust aldrei
nærri því að tala. Líffræðingar álíta
nú, að talfæri apanna séu þannig gerð
frá hendi skaparans, að þeir geti al-
drei náð réttum hljóðum í máli manna.
Svo gerðist það 1966, að Allen og
Beatrice Gardner, sálfræðingar í Ne-
vada, kenndu ungum kvensjimpansa,
Washoe að nafni, að tala með sama
fingramáli og blindir menn nota.
Washoe lærði að biðja um fæðu, leik-
föng og félagsskap manna. En var
hún raunverulega að nota málið?
Gagnrýnendur heimtuðu áþreifanlegri
sannanir og töldu, að merkjamál ætti
of mikið undir túlkun þeirra, sem lesa
ÚRVAL
úr því, til þess að geta verið sönnun
um tjáskiptahæfileika apa.
Eina leiðin til að sannfæra hina
vantrúuðu hlaut að vera sú að gera
málþjálfun apanna meira og minna
sjálfvirka, að því er Rumbaugh taldi.
Var gerlegt að setja upp tölvu, sem
gat orðið fullkomlega hlutlaus og skvr
milliliður milli manns og dýrs? Hann
ræddi málið við Harold Warner, mik-
ilhæfan líffræðiverkfræðing í Yerkes,
sem þegar sneri sér að því að búa
þvílíka tölvu úr garði.
Þessu næst þurftu vísindamennirn-
ir að búa til sérstakt mál, sem yrði
prógrammerað inn á tölvuna. Ernest
von Glaserfeld, málfræðingur og sam-
starfsmaður hans, Pier Pisani, tölvu-
fræðingur, bjuggu til sérstakt mál,
með því að nota tilsvörunarmálfræði
og níu frumtákn, svo sem hring, fer-
hyrning og bylgjur til að mynda orð-
in. Með því að nota allt að fjögur
frumtákn saman hverju sinni, fengu
þeir út 225 greinilega mismunandi
tákn, sem eru grundvallar ,,orðaforði“
yerkísku’. Síðan bættu þeir við mis-
munandi litum grunni fyrir mismun-
andi merkingar orðanna: Rauðum fvr-
ir mat og drykk, fjólubláum fvrir fólk,
bláum fyrir hreyfingu. Aðeins orð af
ákveðnum flokkum gátu átt saman —
eftir mjög rökréttu kerfi.
Sjimpansinn, sem valinn var til til-
raunarinnar, var ósköp venjulegt til-
raunadýr. Hann var á engan hátt val-
inn sérstaklega með tilliti til gáfna-
fars. Lana var fædd á tilraunastofn-
un í Yerkes og fékk sitt nýja hlut-