Andvari - 01.04.1960, Side 56

54
Próp. dr. CAULO SCIIMID
ANDVARI
Skapanornin bregður sér í hin ólíkustu
gervi, leynist undir margs konar yfirskini,
mætir oss ávallt dulbúin — þokkasnauð
eins og yngismey í öskubuskutötrum —
tælandi eins og vcl egnd gildra. Oft sýn-
ist bún ckkert vera nema djöfulmagnað-
ur seiður aðstæðnanna, en oft kemur
nornarhöndin nakin fram, spinnandi
örlög manna þvert ofan í skynsamleg rök
— rétt eins og til að minna mennina á
það, að guð sé að vísu ekki lengur til,
en þess vegna sé maðurinn þó ekki sinn
eiginn herra. Maðurinn gctur tekið
tvenns konar afstöðu til hennar: Annað
hvort að hamast gegn henni í lilindni
og ofsa, — þá tortímir hún honurn —
eða vefa með henni örlagavefinn og þjóna
þannig kalli tímans. En vefinn sjálfan
fær hann aldrei slitið.
Afreksvilji mannsins og athafnasemi
skapanornarinnar standa jafnan í ákveð-
inni samsvörun. Því deigari scm afreks-
vilji mannsins cr þeim mun reiðilegar
þeytir skapanornin snældu sína og öfugt.
Maður, sem væri ávallt og alls staðar
gæddur allri mannlegri orku og hæfileik-
um, hann væri öruggur fyrir skapanorn-
inni. En hverjum er slíkt léð?
Samt er það Macchiavelli fjarri skapi
að ráða til vonleysis og uppgjafar fyrir
örlögunum. Að vita um vald örlaganna
og keppa sarnt hiklaust að markmiði sínu,
það er aðalsmerki hins mikla manns.
Ofurmennið, sem hefur sig yfir stefnu-
lausa tilveru þúsundanna, það er hlómi
lífsins. Einmitt þess vegna lætur Nie-
tzsche ofurmennið segja: „Svona er þá
lífið! Nújæja, byrjum aftur!"
„Sagan sýnir oss, að menn geta gengið
í lið með skapanorninni, en ekki snúizt
gegn henni. Þeir geta ofið úr örlaga-
þráðunum, en ekki slitið þá. Samt sem
áður mega menn aldrei hætta að trúa á
mátt sinn og megin. Nornin læðist um
óglöggar slóðir og vegleysur og mcnn
þekkja ekki fótatak hennar. Þess vegna
verða þeir að þrjózkast við og vona, og
kjarkurinn má aldrei hila í neyð né erfið-
leikum. Og mín sannfæring er sú, að
ákafinn verði sigursælli en varfærnin,
því að nornin er kona og rnenn ná ekki
hylli hennar nema beita hana þvingun
og ofríki. Reynsla sögunnar sýnir okkur
líka, að hún lætur frernur undan áköf-
um mönnum en hikandi, og af þessari
ástæðu er hún brosmild við unga menn,
af því að þeir eru óvarkárir, en þeim
mun djarfari og ákveðnari" (Disc. II 2).
Það er sveiflumagn þessara krafta, sem
heldur atburðarás sögunnar á hreyfingu,
en efni sögunnar er samkvæmt skoðun
Macchiavellis aðeins pólitísk afstaða
manna, cn hún er aftur á móti ekki annað
en afreksviljinn og hæfnin til að sigra.
Heilbrigðar þjóðir, þ. e. þjóðir, sem
lifa í samræmi við þau öfl, sem réðu
viðgangi þeirra upphaflcga og þjöppuðu
þeim saman í skipulagðar heildir, eru
sjálfar gjörendur í hinni pólitísku at-
burðarás. M. ö. o.: Þær eru frjálsar. Scm
dæmi um slíkar þjóðir úr fortíðinni nefnir
Macchiavelli rómverska lýðveldið, en fra
samtíð sinni fylkin (kantone) í Sviss og
borgríkin í Þýzkalandi.
í slíkum ríkjum hefir afreksviljinn yfú'-
höndina; það er hann, en ekki hin deiga
bragðvísi, sem stendur vörð um frelsið.
Bezt er ástandið þar sem þegnarnir eru
fátækir en ríkið auðugt, þ. e. þar sem
einstaklingurinn verður að þolta fyrir
hagsmunum heildarinnar. En ef mann-
dómur þegnanna spillist í óhjákvæmileg-
tim sviptingum afreksviljans og skapa-
nornarinnar, þá verður þjóðin brátt undir-
okuð, verður þolandi í hinni sögulegu
atburðarás, þangað til leiðtoginn birtist
og hreinsar þjóðina mcð tárum og blóði
af spillingu hennar og niðurlægingu —-
næstum cins og hinn „guðlegi hirtingar-
meistari" lijá Lúther - og grundvallar