Skírnir - 01.12.1917, Blaðsíða 53
Skirnir]
Þjóðfélag og þegn.
387
kröfu snúið við, er jafn augljóst, að þjóðfélagið hefir sama
rétt til að fá óskertan arð af því, sem þ a ð hefir skapað
eða framleitt sem slíkt, þó sá arður samkvæmt venjum
og viðtektum kunni að hafa runnið til einstakra manna
að meira eða minna leyti.
Til að benda á eignir sem þjóðfélagið hefir skapað og
hefir tekjur af væri nægilegt að tilnefna ýms e i n k a-
r é 11 i n d i, sem það, í skjóli ríkisvaldsins, hefir áskilið sér,
svo sem starfrækslu ritsíma og talsíma, vita, póstsam-
banda o. s. frv. Af þessu öllu hefir það tekjur og með
sama rétti gæti það veitt sér forréttindi um starfrækslu
bankamála (peningaverzlunar), samgangna á sjó og landi
(t. d. járnbrauta), vöruverzlunar o. fl., auðvitað að því
tilskildu, að það fullnægði þessum hlutverkum vel og veitti
hlutaðeigandi starfsmönnum góðar tekjur að lifa af. Allri
þessari starfsemi er þannig háttað, að hún er ekki fram-
leiðsla á neinu úr skauti náttúrunnar, og bætir
því engu efnismagni við þjóðarauðinn. En af því
að hún hefir afarmikil áhrif á viðskiftagildi hlut-
anna, þá hafa ýmsar af nefndum starfsgreinum orðið hvað
mestu valdandi um misskifting auðsins, af því ein-
stöku menn hafa setið á hlutdeild annara og þjóðfélagsins
sjálfs í þeirri verðaukning.
Eftir eðli sínu hefir þjóðfélagið miklu meiri rétt til
að hlutast um það, sem ekki er framleiðsla, eða bein-
línis verðaukandi starfsemi á framleiddum hlutum (s. s.
iðnaður), heldur en hitt, sem einstaklingurinn hefir aflað
sér með erfiði. Það er líka viðurkent, að það standi nær
hlutverki þjóðfélagsins að hafa bein afskifti af s k i f t-
ingu auðsins en framleiðslu hans1), og því getur
*) Þessi skoðnn striðir á móti kenningum ýmsra „socialista“, sem
eins og kunnugt er vilja, að rikið hafi framleiðaluna lika að
miklu leyti i sinum höndum og skamti hverjum einum deildan verð, svo-
allir geti verið lausir við bjargræðisáhyggjur. — En hvað verður þá um
framtakið, ef enginn þarf að hera áhyrgð á efnahag sinnm?
Á hitt verður ekki deilt, þó rikið áskilji sér eftirlits og takmörk-
vnarrétt á afnotum almennra náttúrugæða, ef hætta þykir á, að þati'
25*