Skírnir - 01.12.1917, Blaðsíða 57

'Skirnir]
Þjóðfélag og þegn.
391
hitt, að þó hann væri krafinn um geysilega skatta, væri
íhonum'hægt um vik að velta þeim yfir á vöruverðið, og
!þannig á þjóðina aftur. Þannig mun það reynast, að þau
»monopol«, sem eiga rót sína að rekja til auðsafna eða
■viðskiftaaðstöðu, hlaupa altaf undan sem skatt-
stofn, svo byrðarnar færast yfir á annara herðar, sem
■ekki er ætlast til að bæri þær. Eigi því að vinna bug á
'þeim óheillaafleiðingum, sem slík »monopol« hafa á við-
skiftalífið, verður að höggva á r æ t u r þeirra, annaðhvort
imeð réttarfarslegum skorðum, eða með því að uppræta
íþann falsgróður í viðskiftalífinu, sem þau þrífast á.
Oðru máli er að gegna, ef einkaréttindin eru sprottin
af yfirráðum á n á 11 ú r u g æ ð u m. Er þar komið að
stærsta »monopolinu«, sem til er, þvi, sem þjóðmegunar-
íræðin kallar einu orði j ö r ð. Þannig vaxin réttindi ná
anestum tökum á hagsmunum fjöldans, þegar til lengdar
lætur, og liggja til þess þær orsakir, annarsvegar, að allar
athafnir og tilvera byggist á einhverslconar afnotum jarð-
arinnar, til ræktunar, bygginga, veiði, námuvinslu eða
annara nytja, en hinsvegar ómögulegt að framleiða hana
(auka) eins og vöru eða aðrar eignir, svo þeir, sem rétt-
indin hafa í höndum, geta notað þau til að leggja einokun
á afnot allra annara manna af náttúrugæðunum.
Tökum aftur dæmið af Rockefeller, en setjum nú svo,
að hann hefði ekki keypt nema verzlunarhúsin með áhöld-
'uni o. s. frv., en einhver keppinautur hans hefði náð öll-
um tilheyrandi lóðum, bryggjuréttindum o. s. frv. Hver
þeirra myndi ríða feitara hesti frá þeim kaupum?
Eg held, það þyrfti engan »lóðaspekúlant« til að koma
auga á, að hinum síðartalda væri í lófa lagið að krefjast
hvers sem vera skyldi i lóðagjöld — alls verzlunararðsins
að því takmarki, sem á væri hættandi, svo verzlunin félli
ekki niður. — Á sama hátt gæti sá sem ætti t. d. alt ís-
'land — a ð e i n s landið, eins og það er frá náttúrunnar
hendi, án allra mannvirkja — lagt svo háar landsskuldir
•°g lóðaleigur á afnot þess, sem atvinnuvegirnir á hverjum