Skírnir - 01.12.1917, Blaðsíða 56

390
Þjóðfélag og þegn.
[Skirnir
hvernig eigi að taka fé til almennra þarfa.
En það er að leggja skatt á þau forréttindi og einkarétt-
indi, sem nú eru á einstakra manna höndum o g e r u
því notuð sem skattálöguréttur hvort sem
er, en eru þess eðlis, að það er ekki beinlínis eftir eðli
ríkisvaldsins að taka þau undir sín yíirráð.
Nú orkar það oft tvímælis, hvort eitt eða annað sé
einkaréttindi — monopol — eða ekki, og er það að von-
um, því það, sem að venjulegum hætti er ekkert »mono-
pol«, getur orðið það undir vissum skilyrðum. Þannig
er venjulegt starfsfé (kapital) ekkert »monopol« að jafn-
aði, en nái það að verða auðsafn, og sé það notað til að
leggja óeðlileg höft á viðskifti, eða ástæðulausa verðhækk-
un á vörur, eins og dæmi eru til, þá er það orðið »mo-
nopol« (einkavald). Slíkar »skattálögur« geta verið
lögheimilað starf, eins og kauphallabrask (Börsspekula-
tionir) og hlutafélagasamsteypur (hringar)* 1).
Ætla mætti nú, að hér væri rétti skattstofninn fund-
inn, og það mun mörgum hafa virzt. En við nánari athug-
un er þó ljóst, að þegar slíkar stofnanir hafa á annað borð
náð valdi á viðskiftunum, eða vissri grein þeirra, er þeim
innan handar að velta öllum sköttum af sér á »viðskifta-
vinina«, sem þeim eru háðir. Hugsum okkur t. d, að
Rockefeller eða einhver slíkur gæti náð kaupurn á öllum
verzlunarstöðum Islands og léti reka alla verzlun landsins
fyrir sinn reikning. Er þá ekki auðsætt fyrst og fremst,
að auðsafn hans hefði lagt lionum einkavald í hendur til
að skattleggja alla þjóðina eftir geðþótta, og eins skýrt er
‘) Hvorugt þetta á sér beinlínis stað hér, en áhrif þess ná hingað
engn aö síður. I raun réttri er öll peningarenta „monopol11 i eðli sinu,
þvi hún er leiga af þoim v e r ð m æ 1 i, sem rikið hefir til a 1-
uennra þarfa, og eitt getur gert gildandi. Ahrifin eru lika auðsæ
i þá átt, að öll vaxtataka stefnir að þvl að stækka djúpið milli lán-
þiggjanda og lánveitanda. Og ef lánveitandi hefir yfir svo miklum höf-
uðstól að ráða, að hann geti lifað á vöxtum hans, hefir hann þegar
ikomið á stað þeirri „vél“, sem ekkert viðhald né aflgjafa þarf til að
ganga til eillfðar og er þvi hið eina raunverulega „Perpetuum rnobile11.
Væri þetta mál vert sérstakrar athugunar.