Skírnir - 01.12.1917, Blaðsíða 48

382
Þjóðfélag og þegn.
[Skírnir-
memm markaðsverði og viðskiftaskilyrðum, sem ekki'
verður gert ráð fyrir að eigendurnir hafi sérstök áhrif á.
Þetta er hin önnur auðsuppspretta: — starfsfé eða
v e 11 u f é (kapital).1)
í þriðja lagi skal aftur tekið dæmi af samskonar at-
vinnurekendum og næst áður, en gert ráð fyrir að þeir
hafi á einhvern hátt náð sérstakri aðstöðu í viðskiftalífinui
til þess að hafa meiri arð af vinnu sinni og veltufé, en
talist geta venjuleg laun og fjárvextir. Ef iðnrekinn
hefir t. d. getað útilokað samkepni í sinni grein á við-
skiftasvæðinu eða lcomið fram verndartolli til hlífðar at-
vinnuvegi sínum; — ef kaupmaðurinn að sínu leyti hefir
náð þeim tökum á verzluninni, að liann sé einráður um
vöruverð og verzlunarhag i sínu héraði; — hefði bóndinn
t. átt Siglufjörð og eignast alla þá verðhækkun, sem síld-
arútvegurinn hefir veitt lóðunum þar — þá liggur í augum
uppi, að engum dytti í hug að halda fram að hann hefði
u n n i ð fyrir því eða að það væri vextir af veltufé hans.
Nei, þær tekjur og aðrar, sem einstakar persónur hafa af
því að leggja »privat« slcatta á allskonar viðskifti, eru
skapaðar við sérréttindi, sem þjóðfélagsskipulagið
hefir látið þeim í té eða liðið að mynduðust.
Þar er þá þriðja auðsuppsettan: forréttindi eða
einkaréttindi (privilegium eða monopol).
Þá liggur næst fyrir að athuga hvernig hin opinbera
gjaldabyrði (til landssjóðs) skiftist á þessar þrjár auðsupp-
sprettur. Qm nákvæma sundurliðun getur auðvitað ekki
verið að tala, en eftir eðli sínu gefa skattstofnanir nokk-
urnveginn til kynna á hvaða tekjugreinar þeir falla.
Til leiðbeiningar skal liér sett sundurliðun á opinber-
um álögum, gerð eftir landsreikningi 1914—15:
') Með þessari skilgreiningu má alls ekki blanda saman alls
konar vaxtafé, sem ekki snertir atvinnuveg e i g a n d a þess, svo sem
rikisskuldabréf, sparisjóðsfé, hlutafé, o- s. frv. Það heyrir alls ekki hina
persónulega „kapitali11 til og eftir eðli sinu eru allar slikar tekjur
(peningavextir o. s. frv.) tilheyrandi þriðju auðsuppsprettunni, og verður
að þvi vikið siðar.