Skírnir - 01.12.1917, Blaðsíða 55

Skirnir]
Þjóðfélag og þegn.
38»
skattar á viðskifti raanna — er velt yfir á vöruverð og
geta því komið fram sem dulklæddir óbeinir skattar1).
Þó verður það aldrei að öllu leyti, og getur því verið tiltölu-
lega heppilegt að hafa sumar slíkar starfsgreinar lítilsháttar
að skattstofni, ekki sízt ef rekstur þeirra krefst mikilla
trygginga. Réttara mun þó, að bein vöruútvegun sé á
engan hátt höfð að tekjustofni nema til reksturs og trygg-
ingar landsverzluninni sjálfri. Yfirleitt myndi heppilegra,
að sá skattálöguréttur á allan almenning, sem einstakir
menn hafa tekið sér með vöruverzlun og vöruumboðum,
væri að engu gerður af vöru kaupendum sjálfum, með
því að stofna til eigin félagsverzlana, nema þá um
það, sem stjórnarvaldaleiðin væri tryggari til að mæta
yfirdrotnun vöruuppkaupahringa (trusts). Yfirstandandi
styrjaldartími ætti líka að hafa sýnt mönnum, svart á
hvítu, hve mikið traust og hald er í verzlunarstéttinni, er á
herðir2). Þó hún hafi notað hinar breyttu viðskiftaástæður
til að græða offjár (líklega svo mörgum miljónum skiftir)
á viðskiftum landsmanna, hefir þjóðina samt skort ýmsar
nauðsynjavörur, sem sízt verður úr bætt með framleiðslu
landsins, svo að lokutn hefir landsstjórnin orðið að skerast
í leikinn. Bendir alt þetta til, að nauðsyn g e t i verið á,,
að stjórnarvöld hafi beinni afskifti af vöruverzlun en
hingaðtil, einkum á sérstökum vörutegundum.
Nú hefir verið bent á ýms einkaréttindi (monopol)r
sem þjóðfélagið ýmist hefir veitt sér eða getur veitt sér
og starfrækt hvort lieldur er með því rnarkmiði, að starfs-
greinin rétt »beri sig«, eða þá til þess að hafa hreinar
tekjur af, ef það þykir hlýða.
Þetta visar einmitt leiðina til þess, h v a r o g
J) Þannig verða vitagjöldin til að skapa hærri farmgjöld (fragt) —
mikill simakoslnaður krefst meiri vöruálagningar o. s. frv.
*) Þessum nmmælum er ekki heint sérstaklega að islenzkn
verzlunarstéttinni. Yfirleitt hafa verzlunarstéttir allra rikja (einkum
hinna hlutlausu) skapað sér ámæli fyrir framkomu sina undir ófriðnum.
Hefir það leitt til ýmsra takmarkana og fyrirskipana frá löggjafanna
hálfu (shr. hámarksákvæ5in og verðlagsnefndina hér).