Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 50

það er ómögulegt, mjög erfitt eða beinlínis hættulegt að efna samninginn. Ef
ómöguleiki eða erfiðleiki við að efna samning vegna efndahindrana er varan-
legur eða stendur um langan og óákveðinn tíma, er skyldu skuldara ekki einungis
skotið á frest, heldur er hún fallin niður.24 Sjá í þessu sambandi H 1938 753, þar
sem sagði: „Með því að aðiljum máls þessa mátti vera það ljóst við samnings-
gerðina um kolin, við afhendingu þeirra og við útgáfu víxilsins fyrir kaup-
verðinu, að greiðslur til annarra landa gátu að lögum einungis farið fram fyrir
atbeina Landsbanka Islands eða Utvegsbanka íslands h/f og að framkvæmd
slíkra greiðslna þannig ekki var á valdi stefnda, þá verða hömlur þær, sem orðið
hafa á yfirfærslu andvirðis kolanna til útlanda, ekki taldar vera þess eðlis, að
stefndi eigi að svara fyrir þær“.
3.4 Þýðing áhættu
I viðskiptum höndla samningsaðilar oft með ákveðna áhættu, sem áhrif hefur
á það, hvort tap eða gróði verður af samningnum, og þar geta ýmis utanað-
komandi atvik ráðið miklu um hina fjárhagslegu niðurstöðu samnings. Ef samn-
ingur um efndir framtíðargreiðslna hefur t.d. ekki að geyma ákvæði um áhrif
verðhækkana, verður skuldari að bera það tap, sem leiðir af verðlagshækkunum,
og hagnaður hans af samningnum minnkar þá að sama skapi. í ýmsum samn-
ingstegundum eru oft fyrirvarar um áhrif verðhækkana, t.d. í verksamningum.
Einnig eru oft í verksamningum fyrirvarar um rétt til aukagreiðslna eða viðbótar-
greiðslna vegna þess að kostnaður við verk af ýmsum öðrum ástæðum verður
meiri en ráð var fyrir gert í upphafi. Þá eru „force majeure“ fyrirvarar algengir
bæði í verksamningum og kaupsamningum.25
Þegar um kaup og sölu algengrar verslunarvöru er að ræða, er talið, að því
aðeins sé unnt að víkja frá framangreindri meginreglu um áhrif verðhækkana,
þegar verðhækkunin er svo mikil og óvænt, að hún liggur utan marka þess, sem
aðilar gátu með nokkru móti séð fyrir að gæti orðið; að aukakostnaðurinn er
meiri en almennt er hægt að ætlast til að seljendur taki á sig; að ekki er hægt að
ætlast til, að afhent verði á umsömdu verði.26 Sjá einnig kafli 4.4.3 hér á eftir.
4. ÞEGAR EFNDIR IN NATURA LEIÐA TIL VERULEGS
ÓHAGRÆÐIS EÐA KOSTNAÐAR FYRIR SKULDARA
4.1 Almennt
Þess er áður getið (kafli 1.9), að í mörgum tilvikum gildir það einu fyrir bæði
kröfuhafa og skuldara, hvort kröfuhafi fær dóm um efndir in natura eða sér til-
24 Bernhard Gomard: Obligationsret 2. del, bls. 49.
25 1IST 30 gr. 31.12. segir, að báðir aðilar geti krafist breytinga á samningsfjárhæð. ef fram koma
á samningstímabilinu breytingar á lögum og/eða almennum stjómvaldsfyrirmælum, er áhrif hafa á
kostnað, sem reglur um verðbreytingar í samningi endurspegla ekki. í 16. kafla staðalsins er m.a.
fjallað um breytingar á verki og áhrif aukaverka, og í gr. 31.2. segir, að verktaki skuli mánaðarlega
skila skrá yfir hugsanlegar kröfur vegna aukaverka og breytinga og gera rökstudda grein fyrir þeim.
26 Sjá nánar Bernhard Gomard: Obligationsret 2. del, bls. 50.
306