Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 129

Um leið og ríki viðurkennir af fúsum og frjálsum vilja lögsögu yfirþjóðlegs
dómstóls geta stofnanir þess, þ.á m. dómstólar, ekki starfað algjörlega óháð
ákvörðunum hans. Mikilvæg í þessu sambandi er sú skylda ríkisstofnana að
beita viðkomandi sáttmála bona fide sem felur að sjálfsögðu í sér að honum
skuli beitt í samræmi við ákvarðanir yfirþjóðlega dómstólsins.
Eins og fram hefur komið í þessari grein er mannréttindasáttmálinn ekki
samsafn fallegra yfirlýsinga án raunverulegrar þýðingar. Ráðherranefndin og
mannréttindadómstóllinn tryggja samræmda túlkun á ákvæðum sáttmálans.
Samkvæmt 1. mgr. 35. gr. sáttmálans er það mannréttindadómstóllinn sem á
lokaorðið í túlkun hans, ekki dómstólar aðildarríkjanna. I 2. gr. I. nr. 62/1994
felst því aðeins skammgóður vermir. Ef íslenskar ríkisstofnanir túlkuðu sátt-
málann þrengra en gert er í Strassborg liggur í hlutarins eðli að dómur gæti
fallið gegn íslenska ríkinu fyrir að brjóta gegn ákvæðum hans. Slíkur dómur
hefði þær afleiðingar að bæta þyrfti stöðu brotaþola og tryggja að brotið yrði
ekki endurtekið í framtíðinni. Sú stofnum sem stæði að baki brotinu yrði þannig
að endurskoða afstöðu sína gagnvart mannréttindasáttmálanum og haga störf-
um sínum framvegis í samræmi við dóm mannréttindadómstólsins. Akvæði 2.
gr. 1. nr. 62/1994 breytir engu þar um og hefur því, þegar allt kemur til alls,
ákaflega litla raunverulega þýðingu.
Að lokum má velta fyrir sér hvort 2. gr. 1. nr. 62/1994 spegli með nokkrum
hætti raunverulega afstöðu yfirvalda á Islandi til mannréttindasáttmálans.
Stofnanir íslenska ríkisins á borð við ráðuneyti, dómstóla og lögreglu, sem hafa
mikilvægu hlutverki að gegna við það að tryggja virðingu fyrir mannréttindum
og frelsi borgaranna, hafa reynst tiltölulega opnar fyrir þeirri þróun sem á sér
stað í þessum efnum. Það hversu sjaldan íslensk yfirvöld hafa verið dæmd fyrir
brot á mannréttindasáttmálanum er merki um þetta jákvæða viðhorf. Frá því í
september 1958, þegar lögsaga dómstólsins var viðurkennd af íslenska ríkinu,
fram til júnímánaðar árið 2000 hefur íslenska ríkið aðeins tvisvar sinnunr verið
dæmt fyrir brot á ákvæðum sáttmálans og aðeins þrisvar sinnum hefur ríkið
talið rétt að ná sáttum um meint brot áður en kom til dóms. Það sem meira er,
íslenskir dómstólar hafa beitt úrlausnum frá Strassborg með beinurn hætti í
íslenskum rétti. Þann 9. janúar 1990 ógilti Hæstiréttur dóm Héraðsdóms Arnes-
sjslu sem var sömu annmörkum háður og dómur í máli Jóns Kristinssonar.
Akvörðun Hæstaréttar var að mestu leyti byggð á niðurstöðu mannréttinda-
nefndarinnar í máli Jóns Kristinssonar og gekk þvert á ríkjandi landslög um
skipan dómstóla.56 Einnig má nefna dóm Hæstaréttar sem kveðinn var upp 6.
febrúar 1992 sem sakfelldi mann sem ekki var fær um að tjá sig á íslensku og
hafði því notið aðstoðar dómtúlks. Samkvæmt þágildandi lögum um meðferð
opinberra mála taldist kostnaður af störfum dómtúlks til sakarkostnaðar í máli
og varð þannig lagður með öðrum sakarkostnaði á ákærða ef sakfelling átti sér
stað. í dómi Hæstaréttar var þessari skýru lagareglu vikið til hliðar með vísan
56 Sjá álit mannréttindanefndarinnar 8. mars 1989.
385