Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 42

1.8 íslenskur og erlendur réttur
Reglurnar um efndir samkvæmt aðalefni samnings eru ólíkar frá einu landi til
annars. Samkvæmt B.G.B. er aðalreglan í þýskum rétti efndir samkvæmt
aðalefni samnings. Skaðabætur koma því aðeins til álita, að efndir in natura séu
ómögulegar eða einungis mögulegar með miklum kostnaði eða með einhverjum
hætti ófullnægjandi fyrir kröfuhafa. Samkvæmt breskum og bandarískum rétti
eru skaðabætur aðalreglan og efndir in natura (specific perfonnance) aðeins
dæmdar í þeim tilvikum, þegar skaðabætur leiða til ófullnægjandi niðurstöðu
fyrir hagsmuni kröfuhafa.10
Islenskur réttur er frábrugðinn bandarískum og breskum rétti á þann hátt, að
heimildin samkvæmt íslenskum rétti til þess að fá dóm um efndir in natura er
ekki einskorðuð við þau tilvik, að skaðabætur tryggi ekki nægilega hagsmuni
kiöfuhafa eða leiði til ófullnægjandi niðurstöðu fyrir kröfuhafa. Hins vegar ber
að hafa það í huga, að rétturinn til efnda in natura sætir takmörkunum. Þannig
getur kaupandi samkvæmt 1. mgr. 23. gr. kpl. ekki haldið fast við kaup og krafist
efnda, ef um er að ræða hindrun, senr seljandi ræður ekki við og heldur ekki, ef
efndir hefðu í för með sér slíkt óhagræði eða kostnað fyrir seljanda, að það væri
í verulegu ósamræmi við hagsmuni kaupanda af efndum. Þótt seljandi sé laus
undan efndum in natura samkvæmt 1. mgr. 23. gr. kpl., getur í sjálfu sér verið um
vanefndir að ræða í skilningi 22. gr. Afsökunarástæður samkvæmt 1. mr. 23. gr.
hafa m.ö.o. aðeins þýðingu varðandi skyldu seljanda til efnda, en útiloka engan
veginn, að kaupandinn geti neytt annarra vanefndaúrræða. Þar sem skilyrði fyrir
lausn undan skaðabótaskyldu skv. 27. gr. eru strangari en skilyrðin fyrir lausn
undan efndaskyldunni, getur kaupandinn í mörgum tilvikum krafist skaðabóta
fyrir tjón sitt, þótt hann geti ekki krafist efnda samkvæmt aðalefni samningsins.
Sjá nánar kafla 2.1.
Möguleikinn á efndum in natura er takmarkaðri samkvæmt íslenskum rétti
heldur en þýskum rétti. 1 þýskum rétti eru það í raun aðeins reglumar um
fullnustuna, sem takmarka heimildina að þessu leyti. Þannig er t.d. í Þýskalandi
hægt að fá dóm um efndir in natura á vinnusamningum, sem ekki er hægt á
íslandi, sbr. t.d. H 1927 477 (Búnaðarmálastjóri), eins og síðar verður vikið að.
Dóminum verður þó ekki fullnægt í Þýskalandi samkvæmt aðalefni sínu, heldur
einungis í fonni bótakröfu.
í raun er því ekki allur munur á heimildinni samkvæmt íslenskum og þýskum
rétti, og felst hann í því einu, að samkvæmt íslenskum rétti eru skaðabæturnar
metnar strax, en í Þýskalandi getur kröfuhafi fyrst fengið dóm um efndir in
natura og síðan, ef dómþoli ekki hlítir dóminum af fúsum og frjálsum vilja, sett
fram bótakröfu. Má því segja, að því sé í raun skotið á frest að ákvarða skaðabæt-
umar í Þýskalandi.
10 Um erlendan rétt sjá nánar John D. Calamari og Joseph M. Perillo: The Law of Contracts. 2.
útg., St. Paul, Minn., 1977, bls. 580 o.áfr.; Bernhard Gomard: Obligationsret Almene Emner, 1.
hæfte. Naturalopfyldelse. Kaupmannahöfn 1971, bls. 13-14.
298