Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 115

Það sem hefur haft langmest áhrif á mannréttindasáttmálann og fullnustu-
kerfi hans er heimild einstaklinga til kæra ríki fyrir að virða ekki ákvæði
sáttmálans. Fyrstu tuttugu árin frá stofnun mannréttindadómstólsins og mann-
réttindanefndarinnar bárust aðeins örfá mál til þeirra. Frá 1950-1960 voru
eingöngu 5 mál tekin til efnismeðferðar en engir dómar felldir. A árunum 1960-
1970 voru 54 mál tekin til efnismeðferðar og dómstóllinn felldi fyrstu 10 dóma
sína. Töluverð þróun varð á tímbilinu 1970-1980 en undir lok þess voru
aðildarríki mannréttindasáttmálans orðin 20 talsins og dómstóllinn felldi 26
dóma sem sumir hafa haft grundvallaráhrif á framkvæmd sáttmálans. Spreng-
ing varð í starfsemi dómstólsins á árunum 1980-1990. í lok áratugarins höfðu
22 af 23 aðildarríkjum Evrópuráðsins gengist undir lögsögu dómstólsins og 169
dómar voru felldir. Það sem gerðist frá 1990 er alkunna. Eftir hrun komm-
únismans gekk fjöldi Mið- og Austur-Evrópuríkja í Evrópuráðið og gengust
jafnframt undir lögsögu dómstólsins. Þetta, ásamt stóraukinni þekkingu á starf-
semi mannréttindadómstólsins í Vestur-Evrópu, leiddi til þess að kærum fjölg-
aði gríðarlega og má sem dæmi nefna að á síðustu 10 árum hafa fleiri dómar
verið felldir en samanlagt á öllum fyrri starfsárum dómstólsins. Fullnustukerfi
mannréttindasáttmálans var orðið fórnarlamb eigin velgengni. Vegna gríðarlegs
vinnuálags sem fylgdi auknum málafjölda var ákveðið að sameina starfsemi
mannréttindanefndarinnar og mannréttindadómstólsins, eins og getið er að
ofan, og setja á stofn nýjan dómstól sem skyldi starfa samfellt allt árið um
kring. Reynslan af fyrsta starfsári dómstólsins bendir til þess að þrátt fyrir
aukna afkastagetu sé enn langt í land með það að hann geti unnið úr öllum þeim
málum sem til hans berast innan hæfilegs tíma.
3. ALMENNT UM EVRÓPURÁÐIÐ
Evrópuráðið, sem hefur höfuðstöðvar í Strassborg í Frakklandi, var stofnað
af tíu Vestur-Evrópuríkjum 5. maí 1949 og var stofnun þess eitt fyrsta skrefið
eftir seinni heimsstyrjöldina til aukins samstarfs Evrópuríkja.6 ísland gerðist
aðili að Evrópuráðinu 7. mars 1950. Aðild að ráðinu er opin öllum lýðræðis-
ríkjum Evrópu sem viðurkenna grundvallarreglur réttarríkis og eru reiðubúin til
þess að að tryggja öllum íbúum á yfirráðasvæði sínu mannréttindi og grund-
vallarfrelsi.
Tilgangur Evrópuráðsins er að standa vörð um og vinna að þeim hugsjónum
og lýðræðislegu gildum sem aðildarríkin eiga sameiginleg og stuðla þannig að
framförum á sviði mannréttinda, félagsmála, menningar, menntunar, um-
hverfismála, lagasamvinnu, stjómsýslu og jafnvel á sviði viðskipta. Evrópu-
ráðið er þannig samstarfsvettvangur fyrir nærri alla þætti samskipta milli ríkja
nema öryggis- og vamarmál. Evrópuráðið hefur gert u.þ.b. 170 samninga sem
ætlað er að styrkja hugsjónir um mannréttindi og lýðræði og efla samkennd
6 Stofnaðilar Evrópuráðsins eru Belgía, Bretland, Danmörk, Frakkland, Holland, írland, Ítalía,
Lúxemborg, Noregur og Svíþjóð.
371