Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 37

viðbótarfresti felst í sjáfu sér áskorun um efndir. Þannig segir t.d. í 25. gr. kpl.,
að kaupandi geti rift kaupum, þegar greiðsludráttur hefur í för með sér veru-
legar vanefndir. Einnig er unnt að rifta kaupum, ef seljandi afhendir ekki
söluhlut og efndir dragast fram yfir sanngjaman viðbótarfrest, sem kaupandi
hefur sett. Meðan viðbótarfrestur er að líða, getur kaupandi ekki rift kaupum,
nema því aðeins að seljandinn hafi lýst því yfir, að ekki verði af efndum á þeim
tíma eða ljóst er, að hann muni ekki efna. Sjá einnig um rétt seljanda til riftunar
vegna greiðsludráttar af hálfu kaupnda ákvæði 54. gr. kpl. Þar segir í 3. mgr.,
að seljandi geti ekki rift kaupum meðan viðbótarfrestur er að líða, nema því
aðeins að kaupandi hafi lýst því yfir, að hann muni ekki efna kaupin á þeim
tíma.
Frá framangreindri meginreglu um, að ekki sé þörf áskorunar til að geta beitt
vanefndaúrræðum, eru hins vegar ýmsar undantekningar. Slíkar undantekn-
ingar geta stuðst við ákvæði settra laga. Þannig skal samkvæmt 4. mgr. 26. gr.
og 1. mgr. 4. gr. laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins nr. 70/1996
(stml.) veita opinberum starfsmanni áminningu og gefa honum kost á að bæta
ráð sitt, áður en honum er veitt lausn um stundarsakir vegna tiltekinna ástæðna.
Er sambærileg regla almennt talin gilda í vinnuréttarsamböndum, þ.e. að brot-
legur starfsmaður eigi rétt á áminningu, áður en til fyrirvaralausrar uppsagnar
kemur. Af öðrum lagaákvæðum má nefna 2. mgr. 17. gr. nr. 2/1995 um
hlutafélög (hlfl.). (Jafnan skal þó, áður en hlutir eru afhentir öðrum, veita
áskrifanda 4 vikna frest til að koma málum sínum í rétt horf ...). Þá má geta
ákvæða 1., 3. og 7.-9. töluliða 61. gr. húsaleigulaga nr. 36/1994 (hsll.), þar sem
krafa eða áminning leigusala um réttar efndir leigutaka er forsenda riftunar af
hálfu leigusala. Loks má geta þess, að sú regla gilti samkvæmt 2. mgr. 9. gr.
vaxtalaga nr. 25/1987 í þeim tilvikum, þar sem ekki hafði verið samið um
gjalddaga kröfu, að heimilt var að reikna dráttarvexti, þegar liðinn var mánuður
frá því að kröfuhafi krafði skuldara sannanlega um greiðslu. Var við það miðað,
að almennar sönnunarreglur giltu um sönnun fyrir því, að greiðslu hefði verið
krafist, og kröfu varð að fylgja áskilnaður um greiðslu dráttarvaxta, ef vanskil
urðu.7
Þá getur undantekning frá meginreglunni byggst á viðskiptavenju, þ.e. að
kröfuhafa beri að senda skuldara áskorun, þar sem skuldara er gefinn hæfilegur
frestur til að efna, áður en til riftunar kemur. í samningi kann að vera ákvæði um
áminningu sem undanfara riftunar, sbr. H 1987 1690 (Þórshöll). Samkvæmt gr.
25.5. í ÍST 30 er verkkaupa heimilt að rifta samningi, ef verktaki gerir sig sekan
7 í 1. mgr. 9. gr. laga um samningsveð nr. 75/1997 er fjallað um heimild til eindögunar veðkröfu,
þótt eigi sé kominn gjalddagi hennar. Meðal atvika, sem heimila slíka eindögun, er það, þegar
eigandi eða veðsali misnotar í verulegum atriðum umráðarétt sinn yfir veðinu eða vanefnir með
öðrum hætti verulega skyldur sínar samkvæmt 7. gr. laganna. 12. mgr. 9. gr. laganna kemur fram, að
áður en eindögunar verður krafist samkvæmt þessu ákvæði, skuli veðhafi með hæfilegum fresti gera
eiganda eða veðsala viðvart og gefa þeim kost á að efna skyldur sínar réttilega, nema því aðeins að
frestur geti leitt til tjóns.
293