Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 124

8. ALMENNAR RÁÐSTAFANIR
8.1 Skyldan til að grípa til almennra ráðstafana
Með því að staðfesta mannréttindasáttmálann gangast ríki undir þá skyldu að
tryggja öllum á yfirráðasvæði þeirra þau réttindi og frelsi sem vernduð eru af
sáttmálanum.33 Skýrt er kveðið á um þetta í 1. gr. sáttmálans:
Samningsaðilar skulu tryggja hverjum þeim, sem innan yfirráðasvæðis þeirra dvelst,
réttindi þau og frelsi sem skilgreind eru í I. kafla þessa samnings.
Áfellisdómur mannréttindadómstólsins er staðfesting á að eitthvað hafi farið
úrskeiðis í þessum efnum. Að baki slíkum brotum geta legið fjölmargar ástæð-
ur s.s. lög sem ganga gegn ákvæðum sáttmálans, rangt mat dómstóla á vægi
hans og þýðingu, ófullnægjandi aðstæður í fangelsum, röng vinnubrögð lög-
reglu o.s.frv. I sumum tilfellum eru þessar ástæður þess eðlis að þær eru ekki
bundnar við eitt einstakt brot heldur eru þær kerfisgalli sem getur leitt til frekari
brota í framtíðinni ef ekki eru gerðar úrbætur. I máli Jóns Kristinssonar kom
fram gott dæmi um slíkan kerfisgalla.34 Þar benti mannréttindanefndin á að Jón
hefði ekki verið dæmdur af óvilhöllum dómstóli í skilningi 6. gr. sáttmálans þar
sem dómurinn var skipaður dómarafulltrúa sem var um leið fulltrúi lögreglu-
stjórans í sama umdæmi og þar með yfirmanns þeirra lögreglumanna sem höfðu
rannsakað brot sakfellda í öndverðu. Aðstæðurnar vörðuðu því ekki eingöngu
mál Jóns Kristinssonar heldur einnig skipan dómstóla skv. lögum. Það lá því í
hlutarins eðli að svo lengi sem þessi skipan væri óbreytt yrði kerfisbundið
brotið á þeim sem leituðu til íslenskra dómstóla í héraði utan Reykjavíkur og
þar með ekki staðið undir þeirri skyldu sem mælt er fyrir um í 1. gr. mannrétt-
indasáttmálans.
Þegar slíkur kerfisgalli býr að baki broti ber ríki að grípa til almennra ráð-
stafana til að koma í veg fyrir að sama brot, eða brot af svipuðu tagi, komi fyrir
aftur. Þessi skylda er byggð á anda mannréttindasáttmálans, sérstaklega 1. og
46. gr., sem og grundvallarreglum þjóðaréttar um að túlka beri alþjóðasáttmála
bona fide.35 í dag er að fullu viðurkennt af aðildarríkjum Evrópuráðsins að þau
hafi lagalega skyldu til að grípa til almennra ráðstafana þegar þeirra er þörf.36
33 Nýleg þróun í dómum mannréttindadómstólsins bendir til að skylda ríkja til að virða ákvæði
mannréttindadómstólsins sé ekki takmörkuð við „yfirráðasvæði" þeirra þegar herir eða öryggis-
sveitir athafna sig í öðrum löndum, sbr. t.d. mál Loizidou gegn Tyrklandi, dómur mannréttinda-
dómstólsins 28. júlí 1998.
34 Álit mannréttindanefndarinnar 8. mars 1989.
35 1. mgr. 31. gr. Vínarsáttmálans um „Law on Treaties" segir: „a Treaty shall be interpreted in
good faith in accordance with the ordinary meaning to be given to the terms of the treaty in their
context and in the light of its object and purpose".
36 Skyldan til að grfpa til almennra ráðstafana var að nokkru umdeild á árum áður. Sjá t.d. ályktun
ráðherranefndarinnar DH (83)4 og grein Hans-Jurgen Bartsch: „The supervisory functions of the
Committee of Ministers under Article 54 - a postscript to Luedicke-Balkacem-Kog“ í Protecting
Human Rights: The European Dimension. Carl Heymanns Verlag KG 1988, bls. 47-55.
380