Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 56

vegar er litið til óhagræðis og kostnaðar seljanda og hins vegar hagsmuna
kaupanda af því, að seljandinn efni skyldur sínar.
Við hagsmunamat samkvæmt framansögðu skiptir í sjálfu sér ekki máli,
hver ástæða liggur til grundvallar efndahindrunum seljanda. Það, sem úr-
slitum ræður, er fyrst og fremst, hvort um verulegt misræmi er að ræða milli
óhagræðis og kostnaðar seljanda annars vegar og hagsmuna kaupanda af
efndum hins vegar. Matið ræðst af einstökum atvikum varðandi samninginn,
m.a. því hvers eðlis kaupin eru og hver söluhluturinn er. Ef um er að ræða
vöru, sem er viðkvæm fyrir verðsveiflum, verður að telja, að það leiði af
atvikum í tengslum við kaupin, að seljandinn verði að sætta sig við verð-
hækkanir að ákveðnu marki, áður en unnt er að halda því fram, að um efnda-
hindrun í skilningi ákvæðisins sé að ræða. Sama gildir, ef seljandinn hefur
tekið að sér mjög flóknar og kostnaðarsamar efndir. Þá getur hann ekki
seinna borið það fyrir sig, að hann sé laus undan afhendingu af þeirri ástæðu,
að það hafi verið mjög kostnaðarsamt að efna samninginn. Aðalreglan er sú,
að seljandi er aðeins laus undan efndum í mjög sérstökum undantekningar-
tilvikum. Þess vegna er t.d. almenn hækkun verðlags ekki ástæða, sem leyst
getur seljanda undan efndum í þessum skilningi. Aftur á móti getur mjög
óvenjuleg verðmyndun skapað verulegt misræmi milli hagsmuna aðilanna.
Þetta gildir sér í lagi, ef kaupandinn getur útvegað sér sambærilegan hlut frá
öðrum aðilum, sem ekki eru háðir umræddri verðlagsþróun.
Við mat á hagsmunum kaupanda af efndum verður m.a. að taka tillit til
þess, hverja möguleika hann hefur á að fá sama hlut annars staðar. Þetta
leiðir í sjálfu sér af orðalaginu, því það sem úrslitum ræður eru hagsmunir
kaupanda af því að seljandinn efni það, sem honum ber. Hagsmunamatið
getur þess vegna að verulegu leyti ráðist af því, hversu tegundarlega ákveðin
greiðslan er.
Við hagsmunamat samkvæmt niðurlagsákvæði 2. málsl. 1. mgr. 23. gr. er
ljóst, að heimilt er að líta til fleiri atriða en þeirra, sem aðeins snerta fjárhag.
Hvað seljanda varðar leiðir þetta beint af því, að „óhagræði“ er sérstaklega
nefnt, og þegar kemur að mati á hagsmunum kaupanda geta önnur atriði en
fjárhagsleg einnig skipt máli. Við kaup á einkabíl er t.d. í vissum tilvikum
unnt að halda því fram, að kaupandinn hafi ekki fjárhagslega hagsmuni af
því að fá bílinn afhentan, þar sem hagkvæmara sé fyrir hann að nýta sér al-
menningssamgöngur. Þetta eru þó í sjálfu sér engin rök fyrir því, að seljandi
geti á auðveldari hátt losnað undan aflrendingarskyldunni við slíka sölu en
kaupandi, sem ætlar að nota bílinn vegna atvinnustarfsemi sinnar. Eiga þessi
sjónarmið alveg sérstaklega við í neytendakaupum. Fjárhagslegir hagsmunir
af efndum njóta í sjálfu sér engrar sérstöðu, en geta án efa í sumum tilvikum
haft mikla þýðingu. Niðurstaðan ræðst af sameiginlegu mati á hinum ólíku
hagsmunum.36
36 Alþt. 1999-2000, þskj. 119, bls. 81-82.
312