Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 33

því í ritgerð þessari oft vitnað til norskra fræðirita til skýringar á texta hinna
nýju laga.
Lög nr. 50/2000 munu hafa í för með sér margvíslegar breytingar á íslensk-
um kauparétti, og á það ekki hvað síst við um reglur þær, sem gilda um rétt
kröfuhafa til efnda samkvæmt aðalefni samnings (efnda in natura). í ritgerð
þeirri, sem hér fer á eftir, verður leitast við að lýsa þeim almennu reglum, sem
gilda hér á landi um rétt kröfuhafa til efnda in natura, og að auki er sérstök
áhersla lögð á að lýsa reglum hinna nýju kaupalaga um það efni.
Það er meginregla í íslenskum rétti, að kröfuhafi á rétt á því að fá efndir
kröfu sinnar í sanrræmi við aðalefni samnings, efndir in natura. Skiptir þá ekki
máli, hvort um er að ræða kröfu til greiðslu peninga, afliendingu tiltekins hlutar
eða það, að skuldari láti hjá líða að framkvæma tilteknar athafnir, t.d. í samræmi
við ákvæði samnings, sem takmarkar heimild skuldara til þess að reka ákveðna
starfsemi í samkeppni við kröfuhafa, sbr. 2. mgr. 27. gr. samkeppnislaga nr.
8/1993 (smkpl.), 37. gr. samningalaga nr. 7/1936 (smnl.) og 75. gr. aðfararlaga
nr. 90/1989 (aðfl.).
Ef söluhlutur er ekki afhentur eða hann er afhentur of seint, og kaupanda er
ekki um að kenna eða atvikum, sem hann varða, getur kaupandinn samkvæmt
ákvæðum 23.-29. gr. laga nr. 50/2000, um lausafjárkaup1 (kpl.) valið milli þess
að krefjast efnda, riftunar og skaðabóta ásamt því að halda eftir kaupverðinu skv.
42. gr. kpl. Samkvæmt 30. gr. kpl. getur kaupandi, ef söluhlutur reynist gallaður
og gallinn er hvorki sök kaupanda né stafar af aðstæðum, sem hann varða,
samkvæmt ákvæðum 31.-40. gr. kpl. valið milli þess að krefjast úrbóta, nýrrar
afhendingar, afsláttar, riftunar og skaðabóta ásamt því að halda eftir greiðslu
kaupverðs samkvæmt ákvæðum 42. gr. kpl. í 34. gr. kpl. kemur fram, að kaup-
andi getur krafist þess, að seljandi bæti úr galla á eigin reikning, ef það verður
gert án þess að valda seljanda ósanngjörnum kostnaði eða óhagræði. Seljandi
getur þess í stað afhent nýjan hlut í samræmi við ákvæði 36. gr. kpl., en þar
kemur fram, að seljanda er heimilt, þótt kaupandi krefjist þess ekki, að bæta á
eigin kostnað úr galla eða afhenda annan hlut, ef það er unnt án verulegs óhag-
ræðis fyrir kaupanda og án þeirrar áhættu, að kaupandi fái ekki bætt útgjöld sín
hjá seljanda.
I kpl. eru seljanda veittar sambærilegar heimildir til að krefjast efnda í
samræmi við aðalefni samnings, ef um vanefndir af hálfu kaupanda er að ræða.
Þannig kemur fram í 51. gr. kpl., að greiði kaupandi ekki kaupverðið eða full-
nægi ekki að öðru leyti skyldum sínum samkvæmt samningnum eða kpl., og það
verður hvorki rakið til seljanda né atvika, sem hann varða, getur seljandinn valið
milli þess að krefjast efnda, riftunar og skaðabóta í samræmi við ákvæði VII.
kafla laganna. Hann getur einnig haldið eftir greiðslum samkvæmt 10. gr. og
krafist vaxta samkvæmt 71. gr. I 52. gr. kpl. segir, að seljandi geti haldið fast við
kaupin og krafið kaupanda um greiðslu kaupverðsins. Þetta gildir þó ekki,
meðan ekki er unnt að greiða vegna stöðvunar samgangna eða greiðslumiðlunar
1 Tilvísanir í greininni í kaupalögin eru í hin nýju kaupalög nr. 50/2000.
289