Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 78

henni viðtöku. Af því leiðir þá jafnframt, að hann getur ekki krafið um endur-
gjaldið í samræmi við efni samningsins. Undantekning gildir þó varðandi
kaupsamninga, og verður nánar vikið að því síðar. Samningsaðili verður, þegar
svo stendur á, að láta sér nægja skaðabætur, og jafnframt verður að krefjast þess
af honum, að hann geri allar þær ráðstafanir, sem með sanngimi má af honum
ætlast í því skyni að draga úr tjóni sínu. Þegar aðstaðan er sú, sem hér var rakið,
má segja, að vikið sé frá meginreglunni um efndir in natura. Ef boðin er fram sú
greiðsla, sem aðalkröfuhafi óskar ekki eftir að fá, og haldið er fast við réttinn til
endurgjaldsins, gæti það valdið þeim kröfuhafa tjóni, sem ekki getur nýtt sér
greiðsluna hvort heldur sem er í heild eða að hluta, og hagsmunum aðalskuldara
er oft jafnvel borgið með greiðslu skaðabóta.74 Ýmis dæmi um þetta eru talin upp
í 7.2 - 7.6 hér á eftir.
Mismunur höfnunar greiðslu annars vegar og afpöntunar hins vegar felst í því,
að sá, sem hafnar, er bótaskyldur vegna vanefnda, en það er sá ekki, sem heimild
hefur til afpöntunar.75
Aðalkröfuhafi, t.d. verkkaupi eða farmsamningshafi, sem hafnar greiðslu
(annullerar), vanefnir samning. Höfnun greiðslu veitir aðalkröfuhafa ekki rétt til
þess að ljúka samningi, en veitir honum möguleika á því að takmarka þau
vanefndaúrræði, sem viðsemjandinn getur beitt, þ.e. ekki er hægt að krefjast
efnda in natura. Aðalkröfuhafi (peningaskuldari) er í raun með höfnun að losa
sig frá efndum in natura gegn því að greiða aðalskuldara skaðabætur. Að sama
skapi leggur höfnunarrétturinn þá skyldu á herðar aðalskuldara, að hann tak-
marki það tjón, sem höfnunin annars veldur honum. Það, að byrja ekki fram-
kvæmdir, eða stöðva þegar byrjaðar framkvæmdir, yrði væntanlega talið for-
svaranlegt í þessum efnum.
Höfnun greiðslu hefur framangreindar afleiðingar eða réttaráhrif í för með sér,
hvort heldur sem hún kemur fram fyrir, á meðan eða eftir það tímamark, sem
inna átti af hendi aðalgreiðsluna. Því fyrr sem höfnun greiðslu á sér stað, þeim
mun meiri líkur eru til, að unnt sé að draga úr tjóni skuldara. Skuldari fær þá
betra ráðrúm til að finna aðra viðsemjendur, og ef verð er t.d. fallandi, eru meiri
líkur til, að skuldari geti náð hagstæðu verði með því að selja öðrum. Sjá til
athugunar H 1984 15 (Eksportkreditrádet).
I flestum samningum er það svo, að aðaláhugamál skuldarans (t.d. verktaka)
er að fá umsamið endurgjald, en hann hefur yfirleitt ekki neina sérstaka hags-
muni af því að vinna verkið eða inna af hendi greiðsluna. Verktaka er það þannig
yfirleitt meira kappsmál að fá endurgjaldið (verklaunin) en að reisa húsið o.s.frv.
Því er það svo, að hafni kröfuhafi greiðslunni, eða það er af öðrum atvikum ljóst,
að kröfuhafi annað hvort getur ekki eða vill ekki taka við greiðslunni, er hags-
74 Sjá nánar Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls.
24-25.
75 Sjá nánar Bernhard Gomard: Obligationsret 1. del. Kaupmannahöíh 1989, bls. 33; sami höfund-
ur: Obligationsret 2. del, bls. 54 o.áfr.; sami höfundur: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte.
Naturalopfyldelse, bls. 23 og 25.
334