Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 79

munum beggja nægjanlega borgið með því að veita skuldara (aðalskuldara)
skaðabótarétt, en neita honum um rétt til efnda eða að halda áfram með efndir.76
Með þessu er reynt að gæta hagsmuna beggja. Kröfuhafa er veitt heimild til þess
að ganga frá samningi, og hagsmunir skuldara eru tryggðir með því að veita hon-
um bótarétt. En það er auðvitað skilyrði, að skaðabætur tryggi nægjanlega hags-
muni skuldarans og bæti honum hagsmuni hans af samningnum.
Til grundvallar er lagt, að skaðabætur vegna höfnunar megi reikna með tvenn-
um hætti. Annars vegar sem útlagðan kostnað að viðbættum þeim nettóhagnaði,
sem ætla má að skuldari hefði haft, ef samningurinn hefði allur verið réttilega
efndur. Hins vegar sem umsamið samningsverð að frádregnum spöruðum
útgjöldum. En hvor aðferðin sem lögð er til grundvallar, þá verður í báðum
tilvikum að draga frá bótum þann hagnað, sem aðalskuldari hefur haft af því að
geta nýtt sér tól sín og tæki við annað verk eða aðrar framkvæmdir. Þá hafa verið
nefnd sjónarmið urn það, að lækka beri bætur vegna eingreiðsluhagræðis, þegar
um langtímasamning er að ræða. Er hér átt við þá hagsmuni aðalskuldara, að fá
allt endurgjaldið í hendur á ákveðnu tímamarki löngu fyrir áætluð efndalok. Hins
vegar er vafamál, að bætur beri að lækka með hliðsjón af því, að aðalskuldari
losnar með þessum hætti undan ákveðinni áhættu, sem efndir samningsins hefðu
ella haft í för með sér og leitt hefðu getað til þess, að hann hefði beðið
fjárhagslegt tjón af efndum samningsins.77
Rétt er að hafa það í huga, að nánari tilhögun varðandi höfnun, þegar um
einstakar samningstegundir er að ræða, ræðst ekki einvörðungu af framangreind-
um almennum sjónarmiðum. Þetta stafar m.a. af því, að efndir samningsins geta
í vissum tilvikum haft sérstaka þýðingu fyrir viðkomandi aðalskuldara. Ef t.d. er
um að ræða höfnun greiðslu í verksamningi eða skipasmíðasamningi á óhentug-
um tíma, getur skipasmíðastöðin þurft að segja upp öllu starfsfólki og þar með
skert verulega möguleika sína á nauðsynlegri endumýjun, og er hún síður í stakk
búin til að taka við nýjum verkefnum. Þá er og hugsanlegt, að höfnun sé ekki
alltaf leið til spamaðar, t.d. þegar um hálfklárað verk er að ræða, og erfitt er að
finna kaupanda að því. Því eru nauðsynlegar ákveðnar takmarkanir á réttinum til
höfnunar samkvæmt aðalreglunni.78
Næst verður vikið að sérsjónarmiðum varðandi höfnunarréttinn og ákvörðun
skaðabóta í einstökum samningstegundum.
76 Sjá nánar Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls.
27-28.
77 Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls. 28-29, og
sami höfundur: Obligationsret 2. del, bls. 55.
78 Sjá nánar um þessi sjónarmið Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte.
Naturalopfyldelse, bls. 29.
335