Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Blaðsíða 112

9. FULLNÆGJANDI RÁÐSTAFANIR
9.1 Langur tími til að fullnusta dóma
9.2 Ofullnægjandi ráðstafanir
9.3 Þýðing og áhrif þess að fullnusta ekki dóm
9.4 Þáttur mannréttindadómstólsins
9.5 Urræði ráðherranefndarinnar
10. LOKAORÐ
1. INNGANGUR
Mannréttindasáttmáli Evrópu er einn áhrifamesti sáttmáli milli þjóða sem
gerður hefur verið. Samtals hefur 41 ríki staðfest hann og þar með skuldbundið
sig til að veita öllum íbúum á yfirráðasvæði þeirra þau réttindi og frelsi sem
tilgreind eru í sáttmálanum.
Hann snertir þannig daglegt líf um 800 milljóna manna og á að koma í veg
fyrir að þeir þurfi að óttast frelsissviptingu án dóms og laga. Hann á jafnframt
að tryggja þeim rétt til að fá úrlausn mála sinna fyrir sjálfstæðum og óvilhöllum
dómstólum, að einka- og fjölskyldulíf þeirra sé friðhelgt og að þeir njóti hugs-
ana-, trú- og tjáningarfrelsis, svo að nokkur dæmi séu nefnd.
Að efni til er mannréttindasáttmálinn svipaður öðrum sáttmálum milli ríkja
sem helgaðir eru mannréttindum og ber þá sérstaklega að nefna Mannréttinda-
yfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna. Það sem greinir mannréttindasáttmálann frá
öðrunt sáttmálum er að hann gengur lengra í þá átt að tryggja að ákvæðum hans
um frelsi og mannréttindi sé framfylgt. Mannréttindasáttmálinn er þjóðréttar-
lega bindandi og settur hefur verið á stofn dómstóll til að tryggja samræmda
túlkun og beitingu á sáttmálanum en í yfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna er
eingöngu að finna stefnumið sem aðildarríkin geta framfylgt hvert og eitt með
sínum hætti.
Mannréttindadómstóllinn gerir það að verkum að mannréttindasáttmálinn
verður miklu meira en samsafn loftkenndra og fallegra yfirlýsinga. í dómum
dómstólsins felst túlkun á ákvæðum mannréttindasáttmálans sem öllum aðild-
arríkjum Evrópuráðsins ber að fara eftir.
Dómar mannréttindadómstólsins gegna einnig því hlutverki að benda á
misfellur á framkvæmd sáttmálans hjá einstökum aðildaiTÍkjum. Hver áfellis-
dómur er vísbending um að eitthvað hafi farið úrskeiðis hjá því rrki sem braut
sáttmálann. Mannréttindasáttmálinn er einstakur að því leyti að hann leggur
ríkjum þær skyldur á herðar að grípa til ráðstafana til að tryggja að brot
endurtaki sig ekki í framtíðinni og til að bæta hlut brotaþola. Vegna þessa hafa
fjölmörg Evrópuríki gripið til aðgerða, sem oft eru umfangsmiklar, kostnað-
arsamar og jafnvel stjórnmálalega viðkvæmar, til þess að breyta lögum, dóma-
framkvæmd eða stjómsýsluháttum þannig að þeir falli að kröfum mannréttinda-
sáttmálans.
368