Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Blaðsíða 59

V. V. Zenkofskí
Lífsviðhorf Dostoéfskís
«
Athugasemd þýðanda: Óþarft er að minna á hvílík áhrif rit Fjodors Dostoéfskís
hafa haft, jafnt í bókmenntum í þrengra skilningi sem í heimspeki. Nú er að von-
um margt í hugarheimi hans sem er óaðgengilegt Vesturlandamönnum, og því er
þessari grein snúið á íslenzku, að vísu ekki úr frummálinu vegna vanþekkingar
þýðandans, heldur úr ensku. Höfundurinn, V. V. Zenkofskí, fæddist árið 1881 og
var prófessor við Rússneska guðfræðiskólann í Paris, en þar birtist greinin fyrst
á rússnesku árið 1948 í riti hans um Sögu rússneskrar heimspeki. Þessi grein lýsir
hugmyndum og lífsviðhorfum Dostoéfskís frá sjónarmiði rússnesks heimspekings
og guðfræðings sem öll tök hafði á að skilja og kunna að meta viðhorf hins fræga
landa síns og trúbróður. Um leið er í greininni á nokkrum stöðum vikið að um-
ræðum og skrifum rússneskra manna um lífsskoðanir þessa einstæða stórskálds.
1. Trúarlíf Dostoéfskís
Trúarleg leit Dostoéfskís var undir-
staða andlegs lífs hans og fræðilegra
kenninga. Hann var alla tíð trúhneigð-
ur maður og aila ævi, að hann sjálfur
sagði, var hann „kvalinn" af hugsunum
um Guð. Fremur en í ritum nokkurs
annars höfundar má í verkum Dosto-
éfskís sjá hvernig sköpunarmáttur á
sviði heimspeki vex upp af skauti trú-
arvitundarinnar. En hið einstæða mikil-
vægi verka hans felst einmitt í því að
hann varpar ljósi á hin samtvinnuðu
trúarlegu vandamál varðandi mannlega
tilveru í siðfræði, fagurfræði og sögu-
heimspeki af slíkum áhrifamætti og
óviðjafnanlegri dýpt. Hann átti við
trúarlegt næmi sitt á þessi vandamál
þegar hann kemst svo að orði að „Guð
kvaldi hann“. Dostoéfskí skrifaði í
Jón Sigurðsson.
minnisbók sína: „Jafnvel í Vestur-Evr-
ópu fyrirfinnst ekki og hefur aldrei
verið annar eins kraftur í guðleysinu.
Eg trúi ekki eins og barn á Krist og
játast kenningum Hans; lofgjörð mín
hefur brotizt gegnum eldskírn efa-
semdanna. ‘ En þessar efasemdir áttu
upptök sín beinlínis í sjálfri trúarvit-
und hans; allar viku þær að einum
punkti: gagnkvæmu sambandi Drottins
og heimsins. Dostoéfskí dró aldrei veru
Guðs í efa, en hann var alltaf hugsjúk-
ur yfir því vandamáli — og leysti úr
því með mismunandi hætti á ólíkum
æviskeiðum — hvað af því leiddi í ver-
öldinni að Guð er til, hverju tilvera
Guðs skipti í lífi mannsins og sögulegri
viðleitni. Er trúarlegur, og kristilegur,
skilningur á menningu mögulegur, eða
261