Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Blaðsíða 67

kirkjunnar þar sem hann lagði ekki
megináherzlu á þá kristnu þungamiðju
að kvöl og dauði lausnarans sé forsenda
frelsunarinnar í upprisunni. Það hefur
þegar komið fram að í kristnum skiln-
ingi Dostoéfskís á veröldinni hvílir
áherzlan á þeirri opinberun um veröld-
ina sem birtist í því að orðið varð hold,
Kristur fæddist á jörðunni, og í um-
myndun hans á fjallinu; en Dostoéfskí
miðar ekki við það sem mönnunum var
veitt á Hausaskeljastað. Þrátt fyrir allt
verður trú Dostoéfskís á manninum
yfirsterkari „afhjúpun“ hans á óskapn-
aðinum og daunillum undirdjúpum
mannsins. Og í þessu lýsir Páskareynsl-
an upp mannhugmyndir hans með
geislum sínum, en þessi reynsla er
grundvallaratriði sem setur svip sinn á
Austrænan réttrúnað í heild og viðhorf
rússnesku kirkjunnar til mannlegrar til-
veru. Dostoéfski aðhylltist þá fagur-
fræðilegu mannhyggju sem svo mjög
mótar verk rússnekra hugsuða, en hann
fjallaði með nýstárlegum hætti um eðli
listrænnar reynslu, og verður vikið að
því síðar.
Oft er því haldið fram að Dostoéfskí
sýndi lítilmótleika mannsins á einstak-
lega hörkufullan og grimmdarlegan
hátt í orðum Rannsóknadómarans
mikla og að þar sé mönnunum lýst
sem verum sem ekki megna að bera
„byrðar" kristins frelsis. En það hefur
gleymzt að orðin: Krismr „ofmat
mennina"; „maðurinn var skapaður
veikari og lægri en Krismr hélt“ —;
að Rannsóknadómarinn mikli segir
þessi orð beinlínis til þess að réttlæta
það að hann gerir kirkjurækið fólk að
þrælum. Þessu vanmati hans hafnar
Dostoéfskí, enda þótt Rannsóknadóm-
arinn mikli hafi að geyma mjög margar
djúpsettar hugleiðingar um vandamál
LífsviShorf Dostoéfskís
frelsisins. Sú staðreynd að maðurinn
fær ekki lifað án Guðs, og að sá mað-
ur sem glatar trú sinni gengur sömu
leið og Kírilof í Djöflunum ...
enda þótt hann gangi ef til vill ekki
þessa leið á enda —, þ. e. a. s. snýst til
manndýrkunar, gerir manninn sjálfan
að guði. Þessi var til endis meginsann-
leikurinn um manninn í augum Dosto-
éfskís. Hver sá sem hafnar því að Guð
hafi gerzt maður til að boða mönnunum
ætlunarverk þeirra — að maðurinn sé
vera sem finnur lífsfyllingu sína í
Drottni —, hver sá hneigist óhjá-
kvæmilega að því að gera manninn að
guði.
3. Siðferðileg viðhorf
Hér var áður lögð á það áherzla að
siðfræði skipaði fyrirrúm í hugmynd-
um Dostoéfskís um manninn og öllum
skilningi hans á manninum. Raunar
mótast hugsun hans mjög af tilhneig-
ingum til siðaboðunar, og þetta setur
svip sinn á siðfræðihugleiðingarnar
sem fylla ritverk hans. Strangar sið-
ferðilegar skoðanir hans og ástrlðuhit-
inn í siðfræðilegri leit hans, sem veita
listrænum meginhugmyndum og tákn-
um hans slíka dýpt og þunga, eru af-
leiðingar þess hve vandamál hins góða
og leiðarinnar að því marki ríkm yfir
hugsun hans. Dostoéfskí var gersamlega
óháður fyrirmyndum annarra í sið-
fræðilegri leit sinni, og á þessu sviði
urðu áhrif hans á rússneska hugsun
sérstaklega mikil. Hver er sá meðal síð-
ari kynslóða rússneskra hugsuða sem
hefur ekki orðið fyrir gagngerum áhrif-
um frá honum? Sem dæmi má nefna
að Berdjaéf sagði í bók sinni sem áður
var nefnd: „Áhrif Dostoéfskís hafa
skipt sköpum í andlegu lífi rnínu."
269