Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Blaðsíða 102

Tímarit Máls og menningar
— það kollektíva vald, sem gerði mann-
inum jafnframt fært að gera sér náttúr-
una undirgefna. Ríkisvaldið hefur mót-
að sögu mannanna undanfarin 5000 ár,
og sá guð hefur krafizt ómældra fórna
og mannblóta. „Við fyrstu sýn mætti
ætla, að þróun lífsins sé af hinu illa í
sjálfu sér ... en þegar nánar er skoðað,
þá er, auk hins illa í lífheiminum,
kennd, sem fordæmir það ... og sú
kennd býr í manninum...“ Lífið og
meðvitundin, illt og gott eru engu að
síður raunveruleg en efnið, sem er hluti
þessa, og „það er engin ástæða til að fyr-
nefndu fyrirbrigðin séu ekki einnig
prímer".
I kaflanum „Thc Oikoumene", sem
mætti kalla mannheima, og í kaflanum
um tæknibyltinguna 3000 f. Kr. ræðir
höf. m. a. um menninguna, sem til-
hlaup til þess sem aldrei fram að þessu
hefur náð því stigi sem stefnt var að.
Með iðnaði hefst lagskipting samfélags-
ins og stéttaskipting og á bls. 44 segir
höfundur „að ef við íhugum síðusm tíu
þúsund árin í sögu mannkynsins í
tengslum við möguleika mannsins á að
lifa sem tegund tvær milljónir ára, þá
mætti álykta að það hefði orðið heppi-
legra fyrir eftirkomendur vora að bronz
og járniðnaður hefði aldrei verið fund-
inn upp og iðkaður... Ef þróun manns-
ins á tæknisviðinu hefði bundizt stein-
vinnslu, hefði framþróunin orðið hæg-
ari, en framhald lífsins á jörðinni trygg-
ara. Nóg er af grjóti og engin hætta á
að það gangi upp... Það hefði verið
auðveldara fyrir steinaldarmenn að
halda sig áfram á steinaldarstigi, heldur
en það yrði fyrir afkomendur okkar að
hverfa aftur á það stig, ef þar kæmi, að
sá einn kostur gerði mönnum mögulegt
að halda lífi.“
Þessar hugrenningar minna á Milton
í Paradísarmissi þegar Mammon og
menn af hans hvötum tóku til við
námugröft „with impious hands / Rifled
the bowels of their mother earth". í
þessum inngangsköflum bókarinnar
kemur fram kvíði höfundar fyrir fram-
haldandi arðráni og eitrun jarðarinnar
fyrir sakir græðgi og heimsku mann-
kynsins, en eins og goðsagan segir þá
má Fæton sín lítils sem ökuþór sól-
vagnsins og nú er svo komið að taum-
arnir eru í höndum samsvara Fætons,
kjarnorkuvæddra róbóta, moldvörpu-
andanna.
Toynbee segir í formála, að hann
hafi á lofti marga knetti í einu í frá-
sögn sinni, hann rekur söguna í tíma-
skeiðum og er þá hvert menningarskeið
út af fyrir sig, á þann hátt tekst honum
að halda tímaröðinni. Tíu þúsund ára
saga er síðan rakin og réttu hlutfalli
haldið á þann hátt að hverju skeiði og
tímabili er úthlutað rými eftir þýðingu
og áhrifum, svo að nútíma sagan rýmir
alls ekki fortíðinni til hliðar. Rit þetta
er veraldarsaga í bezm merkingu, ekki
aðeins saga pólitískrar atburðarásar
heldur ekki síður saga menningar og
andlegrar þróunar mannanna. I bókar-
lok drepur höfundur á ýms uggvænleg
merki fyrir framtíð mannkynsins; það
virðist svo sem hann hafi helzt auga-
stað á Kína sem því veldi sem ef til
vill gæti vísað veginn út úr ógöngun-
um ef vissum skilyrðum yrði fullnægt,
en aðalatriðið er dýpri meðvitund um
að maðurinn er hluti náttúrunnar og
jafnframt sú lífvera sem getur bjargað
jörðinni og sjálfum sér frá eyðileggingu,
ef honum tekst að sigrast á græðginni
og frumskógamóralnum. Bókin er sam-
tals 652 blaðsíður auk 15 kortasíðna.
Siglangur Brynleifsson.
304