Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Blaðsíða 91

og taka jafnt til náttúruafla sem þjóð-
félags. Af þessu leiddi að maðurinn er
ekki nema leiksoppur nauðungar í
stað hins húmaníska viðhorfs hjá
Marxi að maðurinn sé homo faber og
creator muncli, smiður sinnar eigin ver-
aldar. Frelsið varð „innsýn í nauðsyn-
ina“: menn skyldu svo sannarlega fá að
geifla á saltinu og meðtaka blessun al-
ræðisins. Leiðsögukenningar og tilgátur
urðu að opinberuðum sannleik sem
ekki var unnt að þróa frekar. Söguferlið
hreyfðist auðvitað eftir einni braut, var
„únilínear" og forákvarðað á grund-
velli „efnisins", eitt þjóðskipulag tók
við af öðru í síhækkandi spíral. Þannig
var hægt að „sanna" að sovétskipulagið
væri það æðsta, sömuleiðis að þar væru
framleiðsluöflin fullkomnust. Rit Marx
voru lesin með alveg sérstöku hugar-
fari; sundurleit þekkingarbrot voru
gerð að aðalatriði en augunum Iokað
fyrir aðferð hinnar heildstæðu gagn-
rýni. Því skyldi gleymt að Marx ritaði
10 þúsund síður af gagnrýni á hag-
fræðina en gerði ekki kröfu til að litið
væri á Auðmagnið sem hagfræði. Nú
varð til „marxísk hagfræði", svo og
„marxísk heimspeki" í tvennu lagi,
bæði „díalektísk" og „söguleg" og
hvorttveggja síðan kennt við bernska
efnishyggju.
Á árunum frá því fyrir 1930 og
langt framyfir seinna stríð kom varla
út neitt frumsamið rit sem dýpkaði
skilning manna á marxismanum, hvað
þá heldur beitti rannsóknaraðferð
Marx á vandamál mannlegs félags.
(Undantekningu væri eftilvill að finna
hjá frankfúrtarskólanum, en hann var
einangrað fyrirbæri á þessum tíma, án
pólitískra áhrifa.) Það sem orðið hafði
til áður en ægivald stalínismans kæfði
hugsunina var lýst í bann: Lukács var
Umsagnir um bcekur
látinn biðjast afsökunar á sjálfum sér;
Korsch hundeltur og eyðilagður; fræði-
menn II. alþjóðasambandsins stimplað-
ir borgaralegir (en í laumi voru ýmsar
af þröngsýnishugmyndum þeirra felldir
inn í alræðiskerfið). Við upphaf þessa
hnignunarskeiðs marxismans komu
samt út nokkur rit sem áttu eftir að
valda miklum umskiptum. Það vorti
æskuverk Marx og frumdrög hans að
Auðmagninu sem voru dregin fram úr
gleymsku og prentuð fyrsta sinni. Menn
tóku hinsvegar ekki að lesa þau fyrr en
löngu síðar, en þá varð fljótlega ljóst
hve Marx er gerólíkur þeirri guðfræði
sem fram hafði verið borin í hans
nafni. Marx reyndist fyrst og fremst
vera húmanisti sem hafði skoðað mann-
félagið og innri rök þess eftir að auð-
magnið var tekið að skekkja og falsa
veruleikann. Díalektísk hvörf Marx
voru eingöngu miðuð við auðvalds-
skeiðið; pósitívísk náttúruspeki var
honum gersamlega framandi. (Hér er
viljandi gengið framhjá því afbrigði
stalínismans sem stungið hefur upp
höfði hjá strúktúralistum í Frakk-
landi.)
Eru þá Jarðneskar eigur eins slæmt
rit og stalínískar aðstæður 4ða áratug-
arins gáfu tilefni til? Nei, engan veg-
inn, sem betur fer. Af „popúlariser-
andi" ritum síns tíma um marxísk fræði
eru Jarðneskar eigur yfirburðaverk,
samið af víðsýni og mannkærleika.
Þetta ber að meta, en þar með er ekkt
sagt að ritið eigi mikið erindi hér við
ysta haf á 8unda áratugnum. Okkar
samtíð á nefnilega sinn marxisma og
sína marxista einsog hver og einn get-
ur sannfærst um við það eitt að blaða í
bókaskrám úr helstu útgáfuhúsum Vest-
urlanda. Tíminn, sá hraðfleygi fugl,
hefur óneitanlega Ieikið Jarðneskar eig-
293