Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Blaðsíða 94

Tímarit Máls og menningar
Vestur-Evrópu eða við Miðjarðarhaf
heldur en í löndum Islams, í Kína eða
á Indlandi. Evrópa hafði síðan ham-
skipti af eigin rammleik, og það er ein-
stæð þróun en alls ekki algild. Þjóðun-
um á hinum þremur svæðunum reynd-
ist um megn að komast útúr sinni til-
tölulega kyrrstæðu félagsskipan án
hvata frá auðvaldi Evrópu. Og velað-
merkja var þjóðfélagsskipan Austur-
landa alls ekki „lénsveldi" í evrópskri
merkingu, en það er einmitt ein af
villum sovétmarxismans að reyna að
beita evrópumynstrum á allt mannkyn-
ið. í þessu efni hafa rússar rekið örg-
ustu nýlendupólitík, en bók Hubermans
ýtir óneitanlega undir vestrænar „móð-
urlandshugmyndir". Og mætti ég nú
spyrja, hvernig hefur gengið að beita
sovétmarxískum móðurlandshugmynd-
um um sögumynstrin á íslenska sögu?
Með öðrum orðum: fær rit Hubermans
okkur nokkra lykla í hendur varðandi
okkar eigin fortíð? Það væri þá einna
helst að umfjöllunin um merkantílism-
ann gæfi gagnlegar hugmyndir, eða
hvað? Enda á hún lítið skylt við form-
fræði söguskeiðanna.
Vandamálið með frumupphleðslu
auðmagns er býsna erfitt. Huberman
virðist ætla að auðmagn hafi í fyrstu
aðallega hlaðist upp við ránin miklu í
Ameríku og í Austurlöndum á næstu
öld eftir landafundina. Jafnframt kemur
fram — ugglaust alveg réttilega — að
því aðeins hófu menn landkönnunar-
leiðangra að þróun borgaralegra tengsla
var komin á veg. Frumupphleðsla auð-
magnsins var forsenda iðnvæðingarinn-
ar, iðnbyltingarinnar. Þetta þýðir að
borgaralegt samfélag hafi orðið til á
undan efnahagsundirstöðu kapítalism-
ans. Er þá ekki borgarinn með sín við-
horf fyrr á ferð en kapítalistinn, iðju-
höldurinn? Ef svo er, og það sýnist mér
Huberman hafa skilið þótt hann dragi
ekki miklar ályktanir af því, þá er ekki
hægt að skýra framvindu sögunnar út-
frá tæknilegum breytingum. Hinsvegar
játast Huberman tæknifræðilega við-
horfinu þegar hann lýsir framleiðslu- >
aflakenningu Engels. Þarna er röklegt
og sögulegt gap, og hefði ekki verið
vanþörf á skýringu frá útgefendum.
Þetta tengist raunar annarri hlið „sögu-
skoðunarinnar" (sjá síðar) sem Huber-
man tekur mjög undir, kenningunni um
stéttabaráttuna sem aðalhreyfiafl sög-
unnar. Ekki passar nú iðnbyltingin vel
inní þá formúlu. Samkvæmt henni
hefðu enskir Iandeigendur átt að vera
til trafala þeirri rísandi stétt sem stóð
að iðnbyltingunni. Hvað skyldu nútíma
sagnfræðingar segja um þetta? Mér
skilst að marxistar í þeirra hópi telji að
einmitt landeigendur hafi, enn frekar
en kaupsýslumenn, haft hag af iðnþró-
un og stutt að henni á allar lundir.
Hvar var þá afturhaldssamt eðli land-
eigenda; voru þeir ekki lénsveldisleifar?
Sannarlega lætur sagan illa að stjórn!
Vilji menn hinsvegar sjá góða fyrir-
mynd að því, hvernig marxisti greinir
söguna án þess að láta formúlufræði
trufla sig, þá er ráðlegast að lesa nt
Marx sjálfs.
Mér er það hálfgert í barnsminni
þegar ég var látinn hlýða á fyrirlestra
í gamla tollhúsinu í Pest um hagsögu
ungverja. Lítið skildi ég í henni en
eitt var þó ljóst, enda hamrað á því ár og
síð: Iífskjör alþýðunnar höfðu sífellt
verið að versna allar götur frá Árpád
landnámsmanni framyfir daga Horthys
aðmíráls. Þetta var haft í flimtingum
en stúdentar kyngdu þessu, enda lykill-
inn að velgengni hjá prófessor Pach.
Það er nú vísast keimur af þessu sama
296