Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Blaðsíða 86

Tímarit Máls og menningar
kemur hið þriðja úrval frumortra og
þýddra kvæða.1
Urvöl geta verið heppileg til kynn-
ingar á skáldum og höfundum, en höf-
undurinn kemur þó aldrei að fullu til
skila og stundum geta slík úrvöl orðið
beinlínis villandi og veitt bjagaða
mynd af höfundi. Það sem kemur til
skila er smekkur útgefandans, þess sem
velur og hafnar, þ. e. hugmynd og skoð-
un útgefandans á viðkomandi höfundi.
I þessu úrvali eru birt mörg beztu og
þekktustu kvæði sr. Jóns auk hluta úr
þýðingum hans á Tilraun um manninn,
Messíasi og Paradísarmissi. I úrvali
frumsaminna kvæða er sleppt grófustu
skammarkvæðunum svo og klúrum
stökum og er það galli og verður tii
þess að víddin í skáldskap sr. Jóns kem-
ur ekki til skila, og með því hefur út-
gefanda mistekizt að því leyti „að gefa
sem trúverðugasta mynd af kveðskap
hans“. Ofsi og heift sr. Jóns á vissulega
rétt á sér, það var einn þáttur skapgerð-
ar hans, andstæðan við góðmennsku
hans og gamansemi.
Utgefandi segir það hafa verið erfitt
að fást við stóru kvæðin og að gefa
hugmynd um Paradísarmissi og Messí-
as, hann hefur því tekið það ráð að
taka samfellda kafla úr kviðunum, en
hefði ekki verið heppilegra að taka þá
kafla, sem útgefanda þykja merkastir,
til að sýna snilli sr. Jóns sem þýðanda?
Utgefandinn ritar inngang og er
rúm blaðsíða hans skáletruð, nokkurs
konar forspil. Utgefandi talar í þessu
forspili um ástandið hér á landi á 18.
1 Jón Þorláksson: Kvœði, jrumort og
þýdd. ÍJrval. Heimir Pálsson bjó til
prentunar. Rannsóknastofnun í bók-
menntafræði og Menningarsjóður.
Reykjavík 1976. 311 bls.
öld og talar þar um að þjóðin hafi
staulazt gegnum svartnætti þeirrar ald-
ar og síðan er talað um að „viljalítil er-
lend stjórnvöld sáu sér nauman hag í
fegurra mannlífi á íslandi". Þessi
klausa er heldur hæpin, því að aldrei
höfðu „erlend stjórnvöld" lagt meira fé
til efnislegra framkvæmda hér á landi
en á 18. öld, sbr. Innréttingar, hagrann-
sóknir í sambandi við Jarðabók og
manntal og framkvæmd ýmissa tillagna
Landsnefndarinnar. Auk þess er klaus-
an „erlend stjórnvöld" vafasöm, sé átt
við konung og ráðgjafa hans, ríkishug-
mynd 18. aldar þekkti ekki þjóðernis-
hugmynd 19. og 20. aldar. Vissulega
var ástandið hörmulegt, sökum rýrnandi
afraksturs vegna óhagstæðrar veðrátra
og djöfulgangs í náttúrunni, eldgosa og
landskjálfta með fleiru, en áhrif bú-
auðgistefnunnar urðu hér mikil,
minnsta kosti í hugum manna, og trú
manna á landsgæðin jókst einmitt á
síðari hluta aldarinnar, þótt furðulegt
sé. Fjölbreytni efldist í bókaútgáfu og
ekki skorti tillögur og einnig aðgjörðir
til viðréttingar landsins frá stjórnarinn-
ar hendi og meðfram fyrir áhrif ís-
lenzkra áhrifamanna. „Sú kynslóð sem
á 18du öld barðist við hungrið á Is-
landi, skapaði ekki miklar lífvænlegar
bókmenntir. . .“ Athuga ber að baránan
við hungrið á íslandi hafði einnig stað-
ið á fyrri öldum og jafnframt hafði sú
barátta engu að síður staðið í Evrópu.
„Sálmar og rímur voru andleg fæða“,
satt er það, en mörgum þótti það ágæt
fæða á þeirri tíð og langt fram á 19. ölJ,
einnig lásu landsmenn þau skáld, sem
útgefandi telur upp í lok forspjallsins,
Eggert Olafsson, Gunnar Pálsson, Árna
Böðvarsson, Þorlák Þórarinsson og Tón
Þorláksson.
Utgefandi skrifar æviágrip síra Jóns,
288