Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
tímamanna, að gleðitilburðir á 18. öld
séu nærri því óhugsandi vegna illra
lifskjara og að ísienzkur torfbær þá
hafi verið hin hryllilegasta vistarvera.
Ástæðurnar til þessa eru margvíslegar
og of langt mál að rekja. Minna má á
að mörg merkustu verk íslenzkra bók-
mennta voru unnin í þess háttar hý-
býlum.
Stutt yfirlit fylgir síðan í inngangi
um þýðingarnar. Utgefandi telur að
skáldin sem síra Jón þýðir eftir „til-
heyri íhaldssamari hluta upplýsingar-
stefnumanna. . .“ Þessar staðhæfingar
eru heldur en ekki hæpnar, minnsta
kosti varðandi Milton. Milton var
byltingamaður á sínum tíma og Klop-
stock var fyrst og fremst dáður sem
höfundur epískra trúarljóða, en hlaut
minna lof fyrir óður sínar og leikrit.
Sumir viija líta á hann sem lokablóma
þýzkra barokk-bókmennta. Vinsældir
hans í Danmörku stöfuðu af því m. a.
að Friðrik V bauð honum þangað og
veitti honum föst skáldalaun. Það var
því eðlilegt að síra Jón tæki að þýða
verk hans sem frægasta skáldsins í
konungsríkinu. Síra Jón þýðir þessi
verk sem trúarljóð og áhugi hans á
þeim stafaði af áhuga hans á viðfangs-
efnum kvæðanna. Þegar útgefandi seg-
ir þessi kvæði og fleiri sem síra Jón
þýddi „næstum undantekningarlaust
meinlaus" þá er það út í bláinn og
kemur viðfangsefninu ekkert við. Hann
mun eiga við það að þau séu pólitískt
meinlaus, „þau lofsyngja þá reglu og
skipulag sem yfirstéttum íslendinga
hentaði bezt“; en þau lofsyngja veldi
og magt guðs síra Jóns Þorlákssonar
á stórkostlegan og andríkan hátt,
og meinlaus þurftu þau alls ekki að
vera, væru þau lesin ofan í kjölinn. Ef
útgefandi telur að Paradísarmissir og
Messías hafi stuðlað að ríkjandi skipu-
lagi hér á landi á 19. öld þá verður að
leita grannt til þess að finna merki
þess. Utgefandinn telur að síra Jón hafi
„líklega sjaldan“ fengið aðgang að
öðrum bókmenntum en Stefánungum
þótti gott. Víst var lítið um erlendar
bækur í landinu, en að Magnús Step-
hensen hafi tekið sér rétt til að setja
vissar bækur á index, er vafasöm full-
yrðing. Utgefandi ræðir síðan aðferð
sxra Jóns við þýðingar, sálmakveðskap
hans, erfiljóð og veraldleg kvæði. Hann
undrar hve andlegar hræringar sam-
tímans úti í Evrópu virðast snerta
skáldið lítið, en ástæðan fyrir því var
gerð samfélagsins, sem skáldið ólst upp
í og ól aldur sinn í. Síra Jón var bund-
inn fornri íslenzkri samfélagsgerð og
skáldskaparhefð og það var þessvegna
að hann tekur að þýða og túlka hin
epísku trúarkvæði 17. og 18. aldar.
Epíkin og kviðlingurinn og ríman
voru einkenni íslenzkra bókmennta um
aldir, þessi form féllu að samfélags-
gerðinni og voru jafnframt tjáning
hennar. Þessvegna gekk síra Jóni erfið-
lega að tileinka sér upplýsingaranda
Magnúsar Stephensens, eins og útgef-
andinn telur réttilega.
Jón Sigurðsson segir í ritgerðinni
um skáldið í Ljóðabókinni 1843, að þó
síra Jón hafi „framar stundað að vera
túlkari annara, enn að skapa sjálfur, þá
má þó fullyrða, að verk hans skari
framúr, bæði að vöxtum og gæðum. .
(bls. XXXIX). Útgefandinn telur þýð-
ingarverk síra Jóns mikilvægast, sem
rétt er, og að áhrifa kveðskapar hans
gæti hjá mörgum skáldum 19. aldar.
Aftur á móti skortir á að hann athugi
áhrif íslenzkra skálda á skáldskap Jóns
Þorlákssonar, t. d. Eggerts Olafssonar
og Benedikts Gröndals eldra. Á sinni tíð
290