Morgunblaðið - 21.03.2000, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 21. MARS 2000
Á Alþjóðlegu vatnsráð-
stefnunni sem nú
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
pltfguwWirlrili
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LENGING
SKÓLAÁRS
SAMFÉLAGSLEGAR ástæður lágu á bak við stutt skólaár
hér á landi. Þörf var á vinnuframlagi barna og unglinga í
sveitum landsins, þau þurftu helst að vera komin úr skólan-
um í sauðburðinum og helst máttu þau ekki fara aftur fyrr en
að loknum réttum á haustin. Þetta er liðin tíð. Nú á dögum
eru börn ekki álitin vinnuafl auk þess sem bændasamfélagið
hefur vikið fyrir nútímalegu borgarsamfélagi. Forsendur fyr-
ir hinu stutta skólaári hafa því brostið og tími kominn til að
laga það að breyttri samfélagsskipan.
Samkvæmt því sem fram kom í viðtali við Ursúlu Ingvars-
dóttur hagfræðing hér í blaðinu á sunnudag myndi lenging
skólaárs ekki aðeins leysa vanda sem löng sumarfrí skóla-
barna skapa útivinnandi foreldrum heldur myndi það einnig
skila efnahagslegum ábata upp á 3,1 til 4,8 milljarða króna.
Mikilvægast er þó að breytingin myndi bæta menntun ís-
lenskra barna og gera hana sambærilega við það sem gerist
og gengur í samkeppnislöndum okkar. Island er á meðal
þeirra landa í Evrópu sem hafa hvað styst skólaár og fæstar
kennslustundir. Fyrir vikið eru íslensk skólabörn að meðal-
tali tveimur árum lengur að ljúka stúdentsprófi en börn í
öðrum Evrópulöndum. Við íslendingar setjum okkur háleit
markmið um þátttöku í hinu alþjóðlega þekkingarsamfélagi
þar sem samkeppnishæfni grundvallast á háu menntunarstigi
þjóða. í því ljósi er umhugsunarvert að kennslustundum í ís-
lenskum grunnskólum hefur lítið fjölgað á síðustu fjörutíu
árum og hreinlega fækkað á eldri aldursstigum.
íslenzka skólakerfið þarf að sjálfsögðu að fylgjast með
þeim öru breytingum sem eru að verða í samfélagi okkar og
umhverfi og hefur raunar gert það á margan veg. í við-
amikilli úttekt sem gerð var á íslenska menntakerfinu á veg-
um OECD árið 1986 var skólastefna íslendinga gagnrýnd og
mælt með að skólaárið yrði lengt til jafns við það sem gerist í
nágrannalöndunum. Tillagan fékk ekki hljómgrunn á sínum
tíma.
I meistaraprófsritgerð sinni í hagfræði frá Háskóla Is-
lands leggur Ursúla til að skólaár í grunnskólum verði lengt
um fjórar vikur, úr 170 kennsludögum á ári í 190 en meðal-
talið í ESB-löndum er 189. Með þessu myndi skapast aukið
svigrúm til kennslu á grunnskólastigi, að sögn Ursúlu, og
yrði það nýtt með því að færa hluta af námsefni fram-
haldsskólans niður í efstu bekki grunnskólans. Skólaárið í
framhaldsskóla yrði áfram jafnlangt og það er nú en námsár-
um yrði fækkað úr fjórum árum í þrjú. Nemendur lykju þá
stúdentsprófi við 19 ára aldur sem einnig er nær því sem
gengur og gerist í nágrannalöndunum.
Þessi sjónarmið eru mikilsvert framlag til þeirrar umræðu,
sem stöðugt þarf að fara fram um skólamál okkar.
ÚRSLITIN Á TAÍVAN
ÞRÁTT fyrir hótanir kínverskra stjórnvalda í aðdraganda
forsetakosninganna á Taívan varð niðurstaða þeirra sú að
Chen Shui-ban, sem hefur verið stuðningsmaður sjálfstæðis Taí-
van, bar sigur úr býtum. Chen, sem var fulltrúi Lýðræðislega
framfaraflokksins, fékk um 39% fylgi.
Niðurstaða kosninganna er ekki síst merkileg í ljósi þess að
með sigri Chens hefur verið bundinn endi á fimm áratuga stjórn
Kuomintang, flokks þjóðernissinna, er farið hefur með völd á
eyjunni allt frá því að Chiang Kai-shek og stuðningsmenn hans
flúðu þangað árið 1949. Frambjóðandi Kuomintang, varaforset-
inn Lien Chan, hlaut einungis 22,9% atkvæða.
Með þessu má segja að Taívan hafi endanlega tekið skrefið yf-
ir í hóp lýðræðisríkja. Fyrstu áratugir stjórnar Kuomintang ein-
kenndust af harðstjórn þar sem lítið var skeytt um skoðanafrelsi
eða rétt íbúanna til að láta vilja sinn í ljós í frjálsum kosningum.
Á því varð breyting á síðasta áratug og nú er hinum gamla
valdaflokki hefur verið vikið úr stjórn landsins í frjálsum kosn-
ingum hefur lýðræðið fest sig í sessi með rækilegum hætti.
Jafnframt er greinilegt að hótanir Kínverja um valdbeitingu
og ofbeldi, en þeim var ekki síst ætlað að fæla kjósendur í burtu
frá framboði Chens, hafa haft þveröfug áhrif. Éflaust hafa kín-
verskir kommúnistar ekki einungis haft varann á sér vegna fyrri
yfirlýsinga Chens um sjálfstæði Taívan. Kjósendur á Taívan
hafa gert það sem kínverskir ráðamenn óttast að gerist leyfi
þeir kínversku þjóðinni að láta vilja sinn í ljós. Snúið baki við
hinum gamla stjórnarflokki.
Fyrstu viðbrögð Kínverja og hins nýkjörna forseta Taívan
benda til að bæði ríkin muni reyna að koma í veg fyrir að sú
spenna er myndaðist í kringum kosningarnar haldi áfram að
magnast. Miklu skiptir að sú verði raunin. Chen hefur að undan-
förnu dregið verulega í land hvað varðar sjálfstæði Taívan,
væntanlega til að sefa Kínverja. Stjórnvöld í Peking verða jafn-
framt að gera sér grein fyrir því að hin endanlega ákvörðun um
framtíð Taívan hlýtur að vera í höndum íbúa eyjunnar og að hót-
anir og yfirgangur séu hugsanlega ekki skynsamlegasta leiðin til
að ýta undir vilja þeirra til sameiningar við meginland Kína.
stendur yfír í Haag er
rætt um vatnsbúskap
heimsins út frá ýmsum
hliðum. Stríðsátök eru
talin vofa yfír í Mið-
austurlöndum og jafn-
vel víðar ef ekki verður
gripið til viðeigandi
ráðstafana. Hrönn
Marinósdóttir fylgdist
með gangi mála og
ræddi við Vigdísi Finn-
bogadóttur sem telur
ekki rétt að einkavæða
vatnsþjónustu.
AP
Frá flóðasvæðunum í Mósambík. Skólabörn hreinsa aur af fótum í flóðvatni á vegi nærri Maputo, höfuðborg lands-
ins. Þúsundir Mósambíkbúa standa frammi fyrir hungursneyð nema akrar þorni nægjanlega til að hægt sé að sá í þá.
Fjallað um vatnsbúskap heimsins á Alþjóðlegu vatnsráðstefnunni í Haag
Stríð um vatn vofír
yfír Miðausturlöndum
Vigdís Finnbogadóttir, fv. forseti íslands, og Mikhaíl Gorbatsjev, fv. Sovét-
leiðtogi, á fundi þeirra á Bessastöðum árið 1986.
Það stríðir gegn sið-
vitund að selja vatn
STRÍÐ um vatn er yfirvofandi
í Miðausturlöndum, ef ekki
verður gripið í taumana sem
fyrst, að mati Míkhaíls Gor-
batsjovs, fyrrverandi forseta Sovét-
ríkjanna, sem talaði á fundi um vatn
og fullveldi á vatnsráðstefnunni í
gær. Einnig segir hann ástand
vatnsmála í Afríku vera slæmt og
telur að koma verði á samningum
ríkja í milli, einkum í suðurhluta álf-
unnar, um aðgang að sameiginlegum
vatnsauðlindum.
Vararáðherra félagsmála í Mósam-
bík, Henry Cossa, ávarpaði einnig
ráðstefnugesti á fundi um vatn í ám,
og fór fram á hundrað milljónir
Bandaríkjadala í fjárstuðning, til
þess að koma í veg fyrir að flóðin
sem þar hafa staðið yfir, muni end-
urtaka sig. „Við þurfum á hjálp sér-
fræðinga að halda til þess að byggja
upp flóðavarnir og stíflur svo ástand-
ið endurtaki sig ekki,“ sagði vara-
ráðherrann á blaðamannafundi. Jap-
anska ríkisstjómin hefur nú þegar
lofað stuðningi við Mósambík og
mun á morgun lýsa yfír í hverju
hann er fólginn.
Alþjóðlega vatnsráðstefnan sem
nú stendur yfir í Haag er sú stærsta
sem haldin hefur verið um vatnsbú-
skap heimsins en þar eru saman-
komnir um 3.500 manns til þess
ræða saman á yfir 80 fundum um yf-
irvofandi vatnskreppu í heiminum.
Talið er að um einn milljarður
manna hafi ekki aðgang að hreinu
vatni og nærri þrjár milljónir búi
ekki við viðunandi hreinlæti. Alþjóð-
lega vatnsnefndin, undir forystu
varabankastjóra Alþjóðabankans, dr.
Ismails Serageldins, hefur lagt fram
tillögur um leiðir til úrbóta sem fel-
ast m.a. í að selja vatn á kostnaðar-
verði og einkavæðingu vatnsþjón-
ustu. Búist er við því að tillögurnar
verði samþykktar á alþjóðlegri ráð-
herraráðstefnu með þátttöku ráð-
herra frá yfir 120 löndum sem hefst
á morgun í Haag.
Gamalt vatn á nýjum belgjum
Ýmis umhverfisverndarsamtök,
meðal annars World Wildlife Fund,
hafa gagnrýnt tillögur vatnsnefndar-
innar, einkum þær er lúta að einka-
væðingu vatnsþjónustu og hvetja
ráðherrana til að samþykkja þær
ekki. Umhverfisverndarsamtökin
segja ennfremur að úttekt vatns-
nefndarinnar um yfirvofandi vatn-
skreppu, sé gamalt vatn á nýjum
belgjum. Ekkert nýtt komi þar fram
sem ekki hefur verið rætt áður á al-
þjóðavettvangi. Tillögurnar þjóni
einungis hagsmunum ráðamanna en
SAMSTAÐA ríkir á vatnsráðstefn-
unni í Haag um að siðfræði á
heimsvísu sé nauðsynleg ef koma
eigi vatnsbúskap heimsins til
bjargar. Vigdís Finnbogadottir sit-
ur ráðstefnuna, en hún er forseti
COMEST-heimsráðsins um siðferði
í vísindum og tækni. Ráðið starfar
á vegum UNESCO, menningar og
vísindastofnunar Sameinuðu þjóð-
anna. Um hclgina var kynnt vilja-
yfirlýsing COMEST-heimsráðsins
um að koma á alþjóðlegu sam-
starfsneti, RENEW, þar sem unnt
verði að nálgast upplýsingar um
ástand vatns og vatnsframkvæmdir
í öllum löndum.
Ekki rétt að einkavæða
nema í einstaka tilfellum
„Við litum til háskólanna sem
aðseturs en ætlunin er að frá mið-
stöðvum samstarfsnetsins verði
upplýsingar einatt opnar. Að okk-
ar mati hefur mikið skort á að
upplýsingar hafi verið nægilega
gagnsæjar. Mikilvægt er í sam-
bandi við siðferðilega framkomu
að allt sé gagnsætt eins og vatnið
sjálft," sagði Vigdís í samtali við
Morgunblaðið. Vigdís telur tillögur
alþjóðavatnsnefndarinnar um
einkavæðingu vatnsþjónustu ekki
vera siðferðilega forsvaranlegar
nema í einstaka tilfellum. Hún tek-
ur undir tillögur alþjóðlegrar þing-
nefndar yfir tuttugu landa, sem
kynntar voru á vatnsráðstefnunni,
um að koma á samningi allra þjóð-
þinga um vatn fyrir alla, fyrir árið
2025. Nefndin starfar undir for-
ystu Mario Soares, fyrrverandi for-
seta Portúgals.
„Þar er fast kveðið á um að
einkavæðing vatnsþjónustu sé ekki
lausnin. Það stríðir gegn siðvitund
að selja vatn,“ segir Vigdís, „vatn
getur aldrci lotið markaðslögmál-
um og ég sé ekki hvernig örfátæk-
ar þjóðir geta staðið undir slíku.
Illa horfir ef einkavæðing nær
fram að ganga. Ég veit til þess að
vatnsauðlindir hafa verið keyptar
upp þannig að lítið sem ekkert er
eftir fyrir heimamenn.
Þörfin fyrir vatn er svo mikil að
það getur orðið tilefni til landvinn-
inga. Menn seilast eftir yfirráðum
og þegar svo er komið er alltaf
styrjaldarhætta."
lítið sé hugað að umhverfinu og fá-
tækum í vatnsþróuðum ríkjum. Að-
eins um 1% af ferskvatni heimsins
þurrfi til að tryggja nægilegt fersk-
vatn handa öllum. Áhersla sé fremur
lögð á áveitugerð og byggingu stíflna
sem gefi ekkert af sér. Indverski rit-
höfundurinn, Arundhati Roy, sagði á
blaðamannafundi að ráðstefnan væri
ekki til neins þar sem ekki væri rætt
um það sem máli skipti. Þar er hún
að vísa til byggingar stórra stíflna á
Indlandi sem gert hafa það að verk-
um að um 40 milljónir manna hafa
þurft að yfírgefa heimili sín. Ef til-
lögur Alþjóðlegu vatnsnefndarinnar
ná fram að ganga mun það auka enn
á eymdina," sagði hún ennfremur.
Vatn eldfimara
en dínamít
Míkhaíl Gorbatsjov, sem er einn
stofnenda og formaður alþjóðlegu
umhverfisverndarsamtakanna
„Græna krossins“ segir yfirvofandi
vatnskreppu ekki nægilega mikill
gaumur gefinn á alþjóðavettvangi.
Vatnsskortur muni leiða til stríðs-
átaka í Miðausturlöndum og Suður-
Afríku ef ekki verði komið á al-
þjóðlegu samkomulagi milli ríkja, að
mati Gorbachevs. Sameinuðu þjóð-
irnar og önnur óháð félagasamtök
eigi að hafa forgöngu um að koma á
samningum milli ríkja sem eiga sam-
eiginlegar vatnsauðlindir.
„Vatn er eldfimara en dínamít í
sumum heimshlutum,“ sagði Míkhaíl
Gorbatsjov við fréttamenn í gær á
Alþjóðlegu vatnsráðstefnunni. Gor-
batsjov er nýkominn frá Miðaustur-
löndum þar sem hann átti fund með
leiðtogum Jórdaníu, ísraels og Pal-
estínu.
Hann hefur það eftir Ehud Barak,
forsætisráðherra ísraels, að ef ekk-
ert verður aðhafst muni vatnsskort-
ur leiða til stríðsátaka eftir um 10 ár,
sem geti haft verri afleiðingar en
fyrri átök milli ríkjanna. Deilur hafa
staðið milli landanna þriggja í nokk-
ur ár um aðgang að vatni m.a. úr
Jórdan.
Gorbatsjov, sem einnig er heiðurs-
meðlimur í Alþjóðlegu vatnsnefnd-
inni, gagnrýnir viljayfirlýsingu sem
til stendur að verði samþykkt á ráð-
herraráðstefnunni sem hefst á morg-
un um hvernig koma eigi vatnsbú-
skap heimsins í rétt horf á 21. öld.
Að mati Gorbatsjov er ekki nægilega
sterkt að orði kveðið í yfirlýsingunni,
ekki er talað um að gera nægilegar
ráðstafanir í þeim löndum þar sem
hætta á stríðsrekstri er fyrir hendi
vegna vatnsskorts og baráttu um
vatnsauðlindir.
ÞRIÐJUDAGUR 21. MARS 2000 39
Rússneskur stjórnmálasérfræðingur á fundi SVS og Varðbergs
Eng'inn vafí á sigri Pútíns
í forsetakosningunum
FORSETAKOSNINGAR fara
fram í Rússlandi á sunnu-
dag. Þótt margir menn séu í
framboði er fastlega búizt
við að Vladimír Pútín, sem tók við sem
forsætisráðherra í fyrrasumar og var
settur forseti er Borís Jeltsín sagði
óvænt af sér um áramót, verði kosinn
til að stjórna landinu næstu fjögur ár.
„Þetta er leiðinleg kosningabar-
átta,“ segir Níkonov, sem er einn
kunnasti stjórnmálasérfræðingur
Rússa. „Það leikur enginn vafi á sigri
Pútíns. Það lítur út fyrir að hann nái
jafnvel hreinum meirihluta í fyrri um-
ferð kosninganna.“ Níkonov segir að
Pútín þykist ekki reka neina eiginlega
kosningabai’áttu. Hann sé bara sem
settur forseti og forsætisráðherra að
heimsækja hina og þessa borgina og
halda ríkisstjórnarfundi. „En hann er
stanzlaust í sjónvarpinu.“
Keppinautarnir leggi heldur ekki
hart að sér í kosningabaráttunni, bæði
vegna skorts á vilja til að eyða miklum
peningum í hana og vegna skorts á
von um að eiga nokkurn möguleika.
Kosningabaráttan sé því ekki
spennandi, ólíkt því sem var fyrir síð-
ustu kosningar árið 1996, þegar Jelts-
ín barðist fyrir endurkjöri gegn sterk-
um mótframbjóðendum.
Nýtt andlit valdsins
Níkonov segir vinsældir Pútíns ekki
sízt stafa af því að hann sé álitinn and-
stæða Jeltsíns að mörgu leyti. „Undir
það síðasta var Jeltsín álitinn sjúkur,
óskilvirkur og tvístígandi, en Pútín er
hins vegar álitinn ungur, fullur orku,
snjall og maður framkvæmda. Að
mínu áliti útskýrir þetta velgengni Pú-
tíns að mestu.
Auk þess er Pútín nýtt andlit valds-
ins. Það er mikilvægt við núverandi
aðstæður. Hann er semsagt ekki álit-
inn vera eitt af þessum gömlu and-
litum, sem að dómi almenningsálitsins
hafa leitt niðurlægingu yfir landið og
rústað efnahag þess,“ segir Níkonov.
En eru gömlu andlitin ekki á bak við
Pútín? „Það eru nokkur gömul andlit á
bak við hann, en nokkur eru ný,“ segir
Níkonov. Hann segir Pútín hafa sótt
nýja menn til starfa í Kreml, aðallega
frá Sankti Pétursborg, þar sem hann
var áður aðstoðarborgarstjóri, og
fyrrverandi samstarfsmenn í FSB,
leyniþjónustu Rússlands, arftaka so-
vézku leyniþjónustunnar KGB. „Þetta
eru allt einstaklingar sem voru með
öllu óþekktir," segir hann. „Um gömlu
andlitin má segja að þau þeirra sem
bezt voru þekkt séu ekki í framlínunni
lengur. Þau hafa dreifzt út um aftari
raðir ráðgjafahópsins í Kreml.“
Nú hefur því hins vegar verið haldið
fram, að sami hópur og margir álitu
hafa of mikil áhrif á síðustu embættis-
árum Jeltsíns, haldi þessum áhrifum
eftir sem áður. Um þetta segir Níkon-
ov, að ekki beri að leggja of mikinn
trúnað á það sem skrifað er um rúss-
nesk stjómmál í vestrænum fjölmið-
lum. „Jafnvel Rússar átta sig ekki
nógu vel á því hvað er að gerast í
Rússlandi; það segir sig
því sjálft að vestrænir
fjölmiðlar gera það enn
síður,“ segir hann.
Þó verði ekki framhjá
því litið, að ýmsar klíkur ■^““■“““
eru við lýði sem hafa áhrif. Slíkar klík-
ur finnist í öllum löndum. Níkonov
segir aðalgagnrýnina sem að undan-
förnu hafi mátt lesa í vestrænum
fjölmiðlum aðallega snúast um, að
gamla „Fjölskyldan", innsti hringur
ráðgjafa Jeltsíns, hafi enn afgerandi
áhrif á landstjórnina. Svo sé alls ekki.
„Síðustu misserin sem Jeltsín var
við völd var „fjölskyldan" eini tengilið-
urinn milli Jeltsíns, sem oftast var
ekki í Kreml, og umheimsins. Hún
stjórnaði því landinu í krafti einokun-
ar á því hver fengi aðgang að forsetan-
um. Þetta var aðeins mögulegt á með-
an forsetinn hafði ekki heilsu til að
gegna starfi sínu sem skyldi. Pútín er
allt öðruvísi. Hann hefur alla tauma í
eigin hendi. Að hluta til er það rétt að
Pútín hefur alla
tauma í eigin
hendi
Á fundi Samtaka um vestræna samvinnu og
Varðbergs sl. laugardag hélt Vjatsjeslav
Níkonov, forstöðumaður Polity-stofnunarinn-
ar í Moskvu, erindi um rússnesk stjórnmál.
Auðunn Arnórsson hlýddi á erindið og tók
Níkonov tali.
sama fólkið sé í kringum
hann í Kreml, en það stýrir
því enginn hver nær sam-
bandi við Pútín. Klíkurnar
sem stóðu að baki Jeltsín
hafa vafalaust áfram sín
áhrif, en þau áhrif eru án
efa mun minni núna en þau
voru fyrir nokkrum mán-
uðum,“ segir Níkonov.
Þeim sem eiga sína
hagsmuni undir forseta-
kosningunum er það hins
vegar áhyggjuefni, að hin
litla spenna í kosningabar-
áttunni geti leitt til þess að
kjörsókn verði lítil. Verði
hún minni en 50% verða
kosningarnar ógildar.
Samkvæmt rússneskum
kosningalögum er það
meira að segja svo, að
ógildist kosningarnar
mega þeir sem buðu sig
fram ekki vera aftur í framboði.
Níkonov segir skoðanakannanir
benda til þess að kjörsókn verði nægi-
leg. ,Auk þess verður örugglega séð
til þess,“ segir hann, „ef hún verður
49% að hún teljist samt hafa verið
51%. Það eru vissar leiðir til þess.“
Þessi hætta er því ekki mikil að hans
mati. „En menn eru meðvitaðir um
þessa hættu og því er mikil auglýs-
ingaherferð í gangi til að hvetja fólk til
að fara á kjörstað. Ég á því frekar von
á að kjörsóknin verði nær 60%.“
T sj etsj niuátökin þýðingarlítil
fyrir kosningarnar
Hann segir að Tsjetsjníustríðið hafi
í raun engin áhrif á kosningabarátt-
una. „Aðeins málefni sem gi-undvall-
arágreiningur er um hafa áhrif á kosn-
ingarnar. Málefni sem víðtæk
samstaða er um gera það ekki. Stuðn-
ingur við Tsjetsjníu-aðgerðirnar er
mjög viðtækur og enginn frambjóð-
andi hefur sagzt vilja beita sér gegn
hernaðinum þar.“ Að auki álíti sam-
kvæmt skoðanakönnunum aðeins 16%
kjósenda málefni Tsjetsjníu vera
brýnan innanríkisvanda.
„Um stríðið sjálft er hins vegar það
að segja að viðbúið er að það haldi
áfram til lengri tíma. Jafnvel í 200 ár,“
segir hann.
Fyrir skemmstu hélt sérstök send-
inefnd Evrópuráðsins, sem Lára Mar-
grét Ragnarsdóttir alþingismaður átti
sæti í, í vettvangsheimsókn til
Tsjetjsníu. Hvaða áhrif telur Níkonov
slíkar heimsóknir hafa?
Hann segir engan vafa
á því að Pútín vilji sýna í
verki að Rússland undir
sinni stjórn sé opið fyrir
góðu samstarfi við
evrópskar stofnanir á
borð við Evrópuráðið og Evrópusam-
bandið (ESB). Hann sé ekki að reyna
að notfæra sér heimsóknir á borð við
þessa í kosningabaráttunni. „Hann
hefði vafalaust kosið frekar að þessi
nefnd kæmi alls ekki til Rússlands, því
það er nokkuð ljóst að skýrsla nefnd-
arinnar verður Rússlandi ekkert sér-
staklega hagstæð. Og á fundi Evrópu-
ráðsþingsins í apríl mun þetta mál
vafalaust verða tekið fyrir aftur,“ seg-
ir Níkonov. „Síðast voru greidd at-
kvæði um hvort reka ætti Rússland úr
ráðinu og það má búast við því að slík
tillaga verði borin upp á ný.“
Almennt megi segja að Rússar líti
svo á, að Evrópuráðið hafi ekki svo
mikla þýðingu. Það snúist ekki um
peninga, erlendar skuldir og vopnaeft-
Morgunblaðið/Kristínn
Vjatsjeslav Níkonov, forstöðumaður Polity-
stofnunarinnar í Moskvu.
irlit, svo dæmi séu nefnd - það snúist
um mannréttindi. „Sem slíkt er
Evrópuráðið mikilvæg stofnun, og ég
held reyndar að það séu meiri hags-
munir í því fólgnir fyrir ráðið að
Rússland sé með í því frekar en að það
sé þvingað til að vera utan þess, undir
kringumstæðum eins og þessum,"
segir Níkonov.
Ummæli Pútíns um hugsanlega
NATO-aðild furðuleg
Alþjóðlega athygli vakti fyrir
skömmu, að Pútín lét svo ummælt, að
ekki væri útilokað að Rússland sækti
um aðild að NATO. Hver telur Níkon-
ov að sé tilgangur slíkra ummæla?
„Mér þykir þetta satt að segja í
hæsta máta undarlegur málflutning-
ur,“ segir hann. Hann hafi að vísu
bæði jákvæðar og neikvæðar hliðar,
en þær neikvæðu séu augljóslega
veigameiri. Góðu fréttirnar séu þær
að Pútín lítur ekki á NATO sem óvin.
Neikvæða hliðin frá bæjardyrum
Rússlands séð sé þessi: „Sæki Rúss-
land um aðild að NATO er það í fyrsta
lagi ekki í aðstöðu til að mótmæla inm
göngu annarra ríkja í bandalagið. í
öðru lagi er aðild Rússlands einfald-
lega óraunhæf að minnsta kosti næstu
100 árin. Það er því ljóst að sækti
Rússland um yrði það óhjákvæmilega
fyrir einni niðurlægingunni enn með
því að vera meinuð innganga. í þriðja
lagi eru svo yfirlýsingar um hugsan-
lega NATO-aðild Rússlands mjög
vafasöm skilaboð til Kínverja. Það
þarf ekki að spyrja að því hvað þeim
fyndist um að fá NATO
upp að sínum landamær-
um,“ segir Níkonov, og
minnir á að Pútín hafi látið
þessi orð falla sem svar við
spurningu fréttamanns og
þau beri ekki að oftúlka.
NATO situr uppi
með Kosovo-
vandann
En hvað um mögulega aðild Rúss-
lands að ESB, eins og rússneskir
stjórnmálamenn hafa einnig minnst á?
„Slíkt væri jafnvel enn óraunhæfara,"
segir Níkonov. „Aðild að ESB felur
miklu fleira í sér en NATO-aðild. Auk
þess sem spumingin um hvar enda-
mörk Evrópu eru kemur óhjákvæmi-
lega upp, þótt Rússland sé vafalaust
evrópskara land en til að mynda
Tyrkland," segir hann.
Almennt segir hann þó stækkun
Evrópusambandsins til austurs vera
jákvæða fyiir Rússa. ESB sé stærsti
viðskiptavinur þeirra, 42% utanríkis-
verzlunar landsins sé við ESB-ríkin.
„Það má líka vekja athygli á því, að
mörg fyrirtæki í Eystrasaltslöndun-
um eru í eigu Rússa, og því mun rúss-
neskt efnahagslíf tengjast ESB mjög
sterkum böndum með ESB-aðild
Eystrasaltslandanna," segir Níkonov.
Aðspurður um tengsl Rússlands yf-
ir Atlantshafið segir Níkonov að sam-
band Rússlands og Bandaríkjanna sé
„sennilega betra eins og er en það hef-
ur verið árum saman“. Það líti út fyrir
að í Washington hafi ráðamenn verið
hinir fegnustu þegar þeir fréttu af af-
sögn Jeltsíns, þar sem hann var of óút-
reiknanlegur að þeirra dómi. í síðustu
heimsóknum Madeleine Albright, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna, til
Moskvu, hafi hún lýst yfir trausti á
Pútín og virðingu hans fjTÍr lýðræð-
inu. Bill Clinton hafi einnig í ræðum
látið mjög jákvæð orð falla um Pútín.
Horfur í tvíhliða samskiptum Rúss-
lands og Bandaríkjanna séu því góðar.
„Því er þó ekki að leyna, að ágrein-
ingsefnin eru nokkur," segir hann.
Þau helztu séu þessi: Fullgilding
ABM-sáttmálans um takmörkun
gagneldflaugavígbúnaðar, deilur um
samskipti við íran og Kína, um sam-
starf á sviði eldflaugatækni og að
sjálfsögðu sé ágreiningurinn vegna
stækkunar NATO óbreyttur.
Um Kosovo segir Níkonov að sá
vandi sem þar er við að stríða varði
ekki lengur Rússland. „ Nú er þetta
alfarið vandi NATO,“ segir hann.
„Afleiðingarnar voru fyrirsjáanleg-
ar. Framtíð Kosovo er „Stór-Álbanía“,
ríki bókstafstrúaðra múslima, stjórn-
að af alþjóðlegum glæpahringjum.
Þetta er afleiðing þeirrar stefnu sem
NATO hefur fylgt í þessum heims-
hluta,“ segir Níkonov.
Dóttursonur Molotovs
Að lokum var Níkonov spurður út í
fjölskyldusögu sína, en hann er dótt-
ursonur Vjatsjeslavs Molotovs, sem
var utanríkisráðherra Sovétríkjanna
mestan hluta Stalín-tímans, og er
skírður í höfuðið á afa sínum.
„Afi minn var mjög góður afi,“ segir
Níkonov. „Hann lifði til 96 ára aldurs,
lézt þegar ég var þrítugur, svo ég
hafði nógan tíma til að eiga við hann
skoðanaskipti, sem voru mjög upp-
byggileg og lærdómsrík." Níkonov
segir stjórnmál hafa verið rædd yfir
eldhúsborðinu heima hjá sér eins lengi
og hann man eftir sér. I þær umræður
hafi Stalín heldur ekki vantað: „Sam- -
band afa míns við Stalín var svolítið
snúið. Hann var vissulega næstæðsti
maðurinn í stjórn Stalíns, en samband
þeirra var ekki vinsamlegra en svo, að
undir lok valdatíma Stalíns var amma
mín, eiginkona afa, í fangelsi, þar sem
henni var haldið árum saman. Það
munaði líka litlu að Molotov yrði sjálf-
ur fórnarlamb „hreinsunar" Stalíns.
Það var líka þess vegna sem afi varð
ekki arftaki Stalíns."
Samt megi segja að Molotov hafi
alla sína tíð verið trúfastur stalínisti.
Ástæða þess var að sögn Níkonovs sú
að eftir að Krústsjov tók við völdum
var afa hans útskúfað. „Ég ólst því
upp við að tilheyra fjölskyldu manns
sem var stimplaður „óvin-
ur þjóðarinnar“. Þetta
þýddi meðal annars það
að enginn úr fjölskykh
unni fékk að ferðast. í
" sögutímum í skóla þurfti
ég alltaf að svara spurningum um allar
þær skyssur sem afa mínum urðu á
sem stjórnmálamanni,“ segir hann.
Níkonov er doktor í sögu Vestur-
landa frá háskólanum í Moskvu, en
feril sinn sem stjórnmálasérfræðingur
hóf hann árið 1988 sem ræðuritari hjá
miðstjóm sovézka kommúnista-
flokksins, á dögum glasnost-stefnu
Mikhaíls Gorbatsjovs. Árið 1991 hóf'
hann störf fýrir embætti forseta Rúss-
lands. Hann var þingmaður í dúmunni
frá 1994-1996 og m.a. formaður undir-
nefndar þingsins í öryggis- og varnar-
málum. Níkonov hefur verið forstöðu-
maður Polity-stofnunarinnar, sem er
ráðgjafarfyrirtæki sem hann stofnaði
sjálfur, frá 1993 og skrifað fræðibæk-*
ur og fjölda greina í fjölmiðla. *