Morgunblaðið - 21.03.2000, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 21. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Mannrækt - Kenna þarf börnum að taka réttar ákvarðanir, að meta gildi heiðarleika og trausts. Skólinn er rétti
vettvangurinn, sagði dr. Dwight Allen á ráðstefnu í Smáraskóla. Inga Rún Sigurðardóttir segir frá ráðstefnu
sem fjallaði m.a. um siðfræðikennslu og siðvit nemenda. A skólinn að sjá um félagslegt uppeldi íslenskra barna?
Bæði fróðir
og góðir
nemendur
# „Tilfínningar eru eðlilegt viðfangs-
efni uppeldis á heimili og í skóla.“
• Er skólakerfið of upptekið
af fræðslu, of lítið af uppeldi?
Morgunblaðið/Sverrir
Nú ríkir bjartsýnna viðhorf gagnvart siðferðilegu uppeldi. Kristján Kristjánsson flytur erindi sitt í Smáraskóla.
SIÐFRÆÐIKENNSLA í
skólum og siðvit nemenda
var mikið til umræðu í ráð-
stefnu í Smáraskóla 4. mars
síðastliðinn. Yfirskrift ráðstefnunn-
ar og jafnframt spurningin sem
brann á vörum fyrirlesara var, „get-
ur skólinn gert nemendur bæði fróða
og góða?“ Fjöldi fyrirlesara var á
ráðstefnunni, sem var vel sótt.
Skólastjóri Smáraskóla, Valgerð-
ur Snæland Jónsdóttir, var fundar-
stjóri og flutti hún ávarp við upphaf
ráðstefnunnar. Hún bauð forseta ís-
lands, hr. Ólaf Ragnar Grímsson,
sérstaklega velkominn, sem eins og
svo margii- aðrir var þangað kominn
ekki síst til þess að hlýða á fyrirlest-
ur bandaríska prófessorsins dr.
Dwight Allen. Valgerður tók fram að
aðdragandann að ráðstefnunni
mætti rekja til þess að hún og fimm
aðrir Islendingai’ hefðu sótt nám-
skeið í Bandaríkjunum á vegum al-
þjóðlegra samtaka, sem kallast The
Council for Global Education. „Þessi
samtök vinna að því að efla alhliða
þroska barna. Þau leggja ríka
áherslu á mikilvægi þess að þroska
börn til þess að vera góð börn fyrst
og fremst en því fylgir andlegt jafn-
vægi og jákvætt viðhorf til lífsins,“
segir Valgerður. Þeir sem vilja fræð-
ast um samtökin geta skoðað
www.globaleducation.org heimasíð-
una. Hún minntist sérstaklega á að
áhugamannafélagið Mannrækt og
forsvarsmaður þess, Böðvar Jóns-
son, hefðu vakið athygli hennar á
námskeiðinu.
Tískufyrirbærið
tilfinningar
Dr. Kristján Kristjánsson, próf-
essor við Háskólann á Akureyri,
flutti erindi um siðvit. Hann minntist
á þrískiptingu þroskans að hætti
Aristótelesar, þ.e. bókvit, verksvit
og siðvit. Hann sagði að Aristóteles
myndi ekki vera ánægður með
hversu mikil áhersla væri lögð á bók-
vit á kostnað hinna þáttanna í nú-
tímaskólum. Hann blés á skoðanir
þeirra sem halda því fram að ekki sé
hægt að kenna eitthvað eins afstætt
og siðvit. „Innsti kjarninn er hinn
sami í öllum mönnum. Tilfinningar
eru eðlilegt viðfangsefni uppeldis á
heimili og í skóla. Nú ríkir
bjartsýnna viðhorf gagnvart sið-
ferðilegu uppeldi. Einnig eru tilfinn-
ingar orðnar að nokkurs konar tísku-
íyrirbæri í fræðiheiminum
samanber kenningar Goleman um
tilfinningagreind og kenningar Gai’-
dner um samskipta- og sjálfsþekk-
ingargreind. Þetta á eftir að verða
næsta stóra sprengjan í menntakerf-
inu,“ segir Kristján.
Efni fyrirlesturs Jóns Baldvins
Hannessonar kennsluráðgjafa var
City Montessori School (CMS) í
Lucknow á Indlandi. Jón Baldvin fór
í fimm vikna heimsókn í skólann
haustið 1998 og heillaðist af þeim að-
ferðum, sem þar eru notaðar. Þessi
stærsti einkaskóli í heimi hefur náð
sérlega góðum árangri. „Þótt hefð-
bundinn námsárangur nemenda í
City Montessori School veki athygli
þá er siðfræðikennslan, sem þar er
stunduð og árangur hennar þó enn
athyglisverðari. Mannrækt í skólan-
um kemur á undan fræðsluhlutverk-
inu og fléttast inn í allt skólastarfið.
Undirstaða starfsins er heimspeki-
leg og snýst um gildi. Hún er ekki
vísindaleg eða hlutlaus. Skólakerfið
almennt séð getur ekki tekið hlut-
lausa afstöðu. Hlutverk skóla er að
leiða samfélagið en ekki endurspegla
það. Skólinn á að vera leiðarljós,"
segir hann.
Lífsleikni er lífsstíll
Jón Baldvin hefur enn fremur
hugmyndir um hvernig hægt er að
nýta hugmyndir CMS hér á landi.
„Með kennslu í lífsleikni og gerð lífs-
leikniáætlunar myndast kjörið tæki-
færi til að byggja upp markvissa sið-
fræðikennslu. Auðvitað verður að
laga allt efni og aðferðir að okkar að-
stæðum. Svo þarf að kynna hug-
myndimar og möguleikana fyrir
kennunim. Það er ekki nóg að kenna
lífsleikni einn tíma á viku heldur þarf
þetta að vera ákveðinn lífsstíll.
Markmiðið er að gera börnin hæf til
að búa til betri heim því unnt er að ná
betri árangri með börnum á tíu árum
heldur en fullorðnum á fimmtíu ár-
um,“ segir hann.
Rúnar Sigþórsson sagði í erindi
sínu að uppeldisstefna skóla væri
lykill að árangursríku starfi. Hann
talaði einnig um mikilvægi sameigin-
legrar stefnumótunar. „Lykillinn að
því að skapa sterka liðsheild er sam-
eiginleg framtíðarsýn og stefnumót-
un, sem er sprottin upp úr jarðvegi
skólans sjálfs," segir hann. Rúnar
ræddi einnig spurninguna um hvort
að skólinn gæti gert nemendur bæði
fróða og góða. „Hægt er að velta fyr-
ir sér hvort skólinn megni að setja
varanlegt mark á viðhorf og gildis-
mat nemenda með því að kenna þeim
dyggðir sem skólinn, samfélagið og
heimili nemendanna geta sameinast
um að séu nauðsynlegar þannig að
þær verði óaðskiljanlegur hluti af
siðferðilegri hugsun þeirra og lífs-
viðhorfi. Ekki leikur vafi á þvi að
löggjafinn ætlast til þess af skólum
að þeh’ vinni á þennan hátt. Um það
vitnar hin nýja námsgrein lífsleikni.
Hins vegar tel ég ekki sjálfgefið að
starf skóla á þessu sviði verði al-
mennt árángursríkt þrátt fyrir þessi
fyrirmæli. Hér verður að hafa í huga
að námskrá í lífsleikni leggur skólum
fyrst og fremst þá skyldu á herðar að
taka upp kennslu í námsgreininni
eina til tvær stundir á viku fremur en
að gera mannrækt að föstum lið í al-
mennu starfi. Til þess þarf að sam-
þætta kennslu í lífsleikni og sið-
mennt við sem flestar námsgreinar
skólans," segir Rúnar.
Salatskál óskast
í stað suðupotts
Dr. Dwight Allen lagði áherslu á í
fyrirlestri sínum í Smáraskóla að
Ieita eftir einingu í fjölbreytni.
„Mikilvægt er að vemda einstakl-
inginn og leyfa honum að þroskast
á eigin forsendum. Eg vil búa í
samfélagi þar sem fólk kann að
meta hvert, annað. Rík ástæða er
til þess að fagna fjölbreytni í sam-
félaginu. I gegnum tíðina hefur
hugmyndin um suðupottinn
þróast. Eg vildi heldur breyta
þessum suðupotti í salatskál þvi að
í salati fær hver hlutur að halda
sínum séreinkennum að vild. Það
þarf að meta hvern einasta ein-
stakling í samfélagi okkar til fulls.
í heimi þar sem er til svona mikið
af öllu verður að gæta þess að ein-
staklingurinn týnist hreinlega
ekki og verði einungis nafnlaus
hluti af heildinni," segir hann. Dr.
Dwight Allen lærði við Stanford-
háskóla í Kaliforníu en er nú pró-
fessor við Old Dominion-
háskólann í Norfolk. Hann hefur
lengi unnið að umbótum í skóla-
starfl í Bandaríkjunum auk þess
að vinna fyrir Sameinuðu þjóðim-
ar á sama sviði.
Uppfræðsla og þroski
Að mati dr. Allen gegnir mennt-
un lykilhlutverki í því að búa til
betra samfélag. í anda City Mont-
essori School leggur hann mikla
áherslu á að markmið menntunar
sé ekki aðeins að uppfræða heldur
einnig að þroska einstaklinginn
og gera hann að betri manneskju.
„Menntun á að leitast við að gera
böm bæði fróð og góð. Þannig er
hægt að skapa samfélag án tak-
markana. Skólakerfið er of upp-
tekið af fræðsluþættinum. Við-
horfið er yfirleitt þannig að
foreldrar og kannski kirkjan eigi
að sjá um að gera bömin góð. Sú
leið er ekki vænleg til þess að skila
árangri. Misskilningurinn er sá að
ekki er hægt að aðskilja þessa tvo
þætti. Aðeins með því að líta á þá
sem eina heild er hægt að ná
árangri,“ segir dr. Allen.
Byggja upp og endurskoða
Hann talaði einnig um hversu
hratt hlutimir breytast og þróast
nú á tímum. „Galiinn er sá að
menntakerfið í heild sinni er fast í
gömlum skorðum og lætur eins og
það sé erfitt að nálgast upp-
lýsingar. Staðreyndin er sú að nú
er mjög auðvelt að náigast upp-
lýsingar ekki sist í gegnum Netið.
Eg var að tala við strák sem var að
vinna að heimildaritgerð um John
Lennon. Til þess að gera ritgerð-
ina þurfti hann að nálgast að
minnsta kosti þrjár mismunandi
heimildir. Þessi drengur fór auð-
vitað á Netið og notaði eina leitar-
vélina til þess að nálgast upp-
lýsingar varðandi Lennon. Tölvan
gaf honum upp sex milljónir mis-
munandi staða á Netinu sem hann
gæti fengið þessar upplýsingar.
Vandamál hans er ekki að nálgast
upplýsingar heldur að reyna að
átta sig á því hvað af þessu eru
nothæfar heimildir," segir dr.
Allen.
Dr. Allen telur
að skólakerfið sé
ekki í nógu góðum
tengslum við sam-
félagið. „Nauðsyn-
legt er að endur-
skoða
uppbyggingu
skólakerfisins og
jafnframt sam-
band þess við sam-
félagið. Við verð-
um að finna leið til
þess að finna jafn-
vægi á milli þess
að halda í hefðim-
ar og þróast í takt
við nýja tíma. Nú
er svo komið að
svo margt þarf að skilgreina á ný
á aðeins nokkurra ára eða jafnvel
mánaða fresti. Það sem við verð-
um að gera er að hætta að trúa því
að allt falli í ljúfa löð án þess að
nokkuð sé að gert. Það er einungis
blekking. Lífið er stöðugt að
þróast og að taka breytingum.
Breytingarnar eru eðlilegur hluti
lífsins. Mannfólkið þarf að taka
höndum saman til þess að komast
af í hciminum," segir dr. Allen.
Þetta er í fyrsta skipti sem dr.
Dwight Allen heimsækir Island.
Hann segir að íslendingar geti
lært ýmislegt af Bandaríkjamönn-
um án þess þó að feta um of í fót-
spor þeirra. „Menntakerfíð í
Bandaríkjunum hefur staðið sig
að því leyti að margir Nóbelsverð-
launahafar hafa verið Banda-
ríkjamenn. Jafnframt má benda á
að alltof mikið er um ofbeldi í
Bandaríkjunum þannig
að eitthvað er að. Islend-
ingar gætu því lært af
mistökunum sem Banda-
ríkjamenn hafa gert.
Andi hjálpsemi
og vináttu
Dr. Allen kom einnig
inn á gildi þess að leyfa
börnum að velja og
hafna út frá eigin for-
sendum.
„Ef böm em þvinguð
til þess að gera eitthvað
telst það þrældómur en
ef þau bjóðast til þess er
það allt önnur saga. Það
sem þarf að gera er að
kenna bömum að taka réttar
ákvarðanir. Það þarf að kenna
þeim að meta gildi heiðarleika,
trausts og annarra góðra gilda.
Skólinn er vettvangur til þess að
gera þetta. Ég veit að þetta krefst
mikils af kennuram því ég er bein-
línis að segja að allir kennarar
verði að hafa óvenju sterka sið-
ferðisvitund. Staðreyndin er auð-
vitað sú að kennarastarfið og mik-
ilvægi þess er stórlega vanmetið
og það verður að breyta því til
þess að þetta gangi upp,“ segir
hann.
„Mikilvægt er að finna eitthvað
mótvægi við græðgina, sem er svo
allsráðandi í heiminum. Mótefni
græðginnar er andi hjálpscmi og
vináttu. Ef bömin okkar læra á
unga aldri að meta slík gildi þá á
samfélagið von til þess að breytast
til batnaðar.“
www.financecareer.ch?
Dwight
Allen