Morgunblaðið - 21.03.2000, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 21. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Umhverfísmál og hlutverk
frjálsra félagasamtaka
UMHVERFISMÁL
eru áberandi í umræðu
samtímans og flest mál
eru í dag afgreidd með
einhvers konar, skír-
skotun til umhverfis-
mála. Það gerist á öllum
stigum ákvarðanatöku,
allt frá hversdagslegum
' ákvörðunum okkar
neytenda um vöruval og
heimilishald upp í
ákvarðanir við háborð
alþjóðlegra stofnana.
En eru umhverfis-
málin komin til að vera?
Er áhugi okkar á um-
hverfismálum nú við ár-
þúsundamót hverful
eins og tískan eða er upp komið við-
fangsefni sem búast má við að fylgi
mannkyni um ókomna framtíð?
Komin til að vera
Aukinn mannfjöldi á jörðinni sem
gerir kröfur um sífellt bætt lífskjör
era næg rök fyrir að umhverfismál
- " séu og verði um ókomna framtíð við-
fangsefni allra jarðarbúa. Mannkyn
sem stefnir á neyslu að hætti Vestur-
landa verður þungt á fóðrum og afar
krefjandi á auðlindir jarðai-. Stóra
spmmingin stendur um það hvemig
þessi þróun megi gerast án þess að
framfærslugeta og önnur gæði Móð-
ur jarðar skerðist.
Um þetta snúast umhverfismálin í
sinni tærustu mynd og þetta er hin
eiginlega merking hugtaksins „sjálf-
bær þróun“. Að þessu
gefnu er ástæða til að
spyrja hvemig við
göngum til verka við
umhverfismálin. Ekki
nóg með að spurt sé
hvað við eigum að gera,
heldur er ekki síður
spurt; hver á að gera
hvað?
Bein þátttaka
í ákvarðanatöku
f lýðræðisþjóðfélagi
á öll ákvarðanataka að
eiga rætur sínar hjá al-
menningi. Stjómvöld
þiggja umboð sitt frá
kjósendum og atvinnu-
lífið er háð þeirri efthspum sem er að
finna hjá neytendum (markaðnum).
Beinasta aðkoma einstaklinga að
ákvarðanatöku á einstökum sviðum
er þó í gegnum hin svokölluðu frjálsu
félagasamtök þar sem einstaklingar
geta fundið áhugamálum sínum far-
veg.
Við höfum fjölda dæma um fmm-
kvæði og starf frjálsra félagasamtaka
sem gert hafa ómælt gagn í samfélag-
inu á mjög ólíkum sviðum. Við út-
reikning hagstærða er oft litið fram-
hjá þessum mikilvæga þætti.
íþróttastarf í landinu er dæmi um
svið í þjóðlífinu sem verið hefur í
höndum frjálsra félagasamtaka þótt í
seinni tíð sé sú starfsemi faiin að bera
æ meiri keim af fyrirtækjarekstri.
Ýmiss konar líknar- og góðgerðar-
Umhverfismál
Umhverfismálin hafa að
sönnu þörf fyrir eldhuga
sem bera framtíðina
fyrir brjósti, segir Björn
Guðbrandur Jónsson,
en ekki síður fyrir vís-
indaleg vinnubrögð.
starfsemi er augljóslega í góðum
höndum frjálsra félagasamtaka.
Eldmóður + vísindi
= árangur
Á sviði umhverfismála er ekki síður
þörf á framlagi hinna frjálsu félaga-
samtaka. í alþjóðlegri umræðu um
umhverfismál gegna umhverfissam-
tök veigamiklu og viðurkenndu hlut-
verki. Á Río-ráðstefnunni var settur
upp sérstakur vettvangur umhverfis-
samtaka, hinna svokölluðu NGO
(Non Governmental Organizations)
og þannig lögð áhersla á mikilvægt
hlutverk þeirra í umhverfismálum.
Sú atorka og áhugi sem oft ein-
kenna frjáls félög útiloka hins vegar
ekki að ráðist sé í mál af rökvísi og ná-
kvæmni. Umhverfismálin hafa að
sönnu þörf fyrir eldhuga sem bera
framtíðina fyrir brjósti en ekki síður
fyrir vísindaleg vinnubrögð. Þar sem
þetta tvennt fer saman er mest von
um árangur. Á síðustu árum hefur
það orðið viðtekin skoðun að atvinnu-
lífinu sé best borgið í höndum einka-
aðila þar sem eldmóður einkafram-
taksins er virkjaður til verðmæta-
sköpunar. Á sama hátt og stofnanir á
vegum hins opinbera hafa verið
einkavæddar er full ástæða til að
skoða af alvöru möguleika á að fela
frjálsum félagasamtökum í auknum
mæli einstök verkefni á sviði um-
hverfismála, verkefni sem hingað til
hafa verið á hendi opinberra stofn-
ana.
Gróður fyrir fólk
í Landnámi Ingólfs
Undanfarin þrjú ár hafa samtökin
Gróður fyrir fólk í Landnámi Ingólfs
(GFF) starfað að uppgræðslu gróður-
vana lands á suðvesturhomi landsins.
I Landnámi Ingólfs búa um 190 þús.
manns eða um 68 % landsmanna.
Notkun ýmissa lífrænna efna til land-
græðslu er homsteinn í starfi sam-
takanna. Lífræn úrgangsefni falla til í
stórum stfl. Þai’ er um að ræða mó-
mold sem grafin er upp við ýmiss
konar framkvæmdir, t.d. vega- og
gatnagerð en einnig lífrænn úrgang-
ur sem fellur til frá stórbúskap ýmiss
konar, svína- og kjúklingabúum og
frá þeim fjölda hesthúsa sem er að
finna á svæðinu.
GFF em samtök þar sem saman
fer atorka og fagleg nálgun. Samtök-
in vinna að afmörkuðum málaflokki, á
afmörkuðu svæði og hafa vel skil-
Björn Guðbrandur
Jónsson
greinda aðferðafræði sem tekur mið
af hringrás efna og sjálfbærri þróun í
verki. Hin h'frænu efni sem GFF not-
ar við uppgræðslu hafa hingað til fall-
ið hjá garði lítt notuð og víða orðið tO
mengunar og óþrifnaðar.
Sjálfbær þróun
í verki
Enginn vafi er á að notkun líf-
rænna efna er einhver skilvirkasta
aðferð sem völ er á við uppgræðslu á
suðvesturhorni landsins. Jarðvegur á
svæðinu ber keim af eldvh'kni fyiTi
tíma, er því gjarna snauður af lífræn-
um moldarefnum og þeim sjálfbæra
eiginleikum sem slíkur jarðvegur
býður gróðuníkinu. Lífræn efni era í
langflestum tOfellum hagstæðari en
tilbúinn áburður. Gildi þeirra felst í
jarðvegsbætandi eiginleikum til
langs tíma. Nauðsynlegum ábm'ðar-
efnum skolar síður úr moldarkennd-
um jarðvegi og þau nýtast gróðurrík-
inu því margfalt betur í lengdina.
Með nýtingu þessara efna er jarð-
vegsmyndun á örfoka landi flýtt um
tugi ára.
GFF vinna að markmiðum sínum
um uppgræðslu lands í nánu samráði
við sveitarfélög og atvinnulífið á suð-
vesturhomi landsins. Samtökin líta á
sig sem málshefjanda og samhæf-
ingaraðOa. Starfið snýst að miklu
leyti um að vh'kja ólíka krafta víðs-
vegar á svæðinu þannig að unnið sé á
samhæfðan og skilvirkan hátt.
Þriggja ára reynsla af staifi samtak-
anna sýnir umfram allt árangur. Ár-
angurinn blasir við víðs vegar um
Landnám Ingólfs, á Suðurnesjum, við
Ulfarsfell, i Mosfellsbæ og víðar.
Starf GFF sýnir að frjáls félagasam-
tök hafa mikilsverðu og vaxandi hlut-
verki að gegna í umhverfismálum á
Islandi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
GFF.
Hvað er Georg
Olafsson að fara?
HINN 25. nóvember
1999 var kveðinn upp
dómur í Héraðsdómi
Reykjavíkur í máli
sem Skeljungur hf.
höfðaði gegn stjórn
flutningsj öfnunarsj óðs
olíuvara. I Morgun-
blaðinu 16. mars 2000
er eftirfarandi haft eft-
ir Georg Ólafssyni,
formanni stjórnar
sjóðsins, um niður-
stöðuna í dómsmálinu:
„Málið hefði farið
fyrir héraðsdóm og
dómur ekki fallið
Olíuflutningar
Georg Ólafsson, for-
maður stjórnar flutn-
ingsjöfnunarsjóðsins,
segir Gestur Jónsson,
' er j afnframt forstj óri
Samkeppnisstofnunar.
Skeljungi í hag að mati meirihluta
stjórnar..."
í dómsmálinu gerði Skeljungur
þessa kröfu:
„Að felld verði úr gildi ákvörðun
stjórnar stefnda frá 8. febrúar 1999
um að afturkalla fyrri ákvörðun
stjórnarinnar frá 9.
nóvember 1998 þess
efnis að olíuhöfnin
Krossanes við Akur-
eyri yrði viðurkennd
sem innflutningsbirgð-
astöð á gasolíu um leið
og fyrsti beini innflutn-
ingur væri kominn í
tanka stöðvarinnar.
Þá er krafist máls-
kostnaðar.“
I málinu var kveðinn
upp svohljóðandi dóm-
ur:
„Úr gildi er felld
ákvörðun stjórnar
stefnda frá 8. febrúar
1999 um að afturkalla fyrri ákvörð-
un stjórnarinnar frá 9. nóvember
1998 þess efnis að olíuhöfnin
Krossanes við Akureyri yrði viður-
kennd sem innflutningsbirgðastöð á
gasolíu um leið og fyrsti beini inn-
flutningur væri kominn í tanka
stöðvarinnar.
Stefndi greiði stefnanda kr.
350.000 í málskostnað."
Georg Ólafsson, formaður stjórn-
ar flutningsjöfnunarsjóðsins, er
jafnframt forstjóri Samkeppnis-
stofnunar. Ekki þarf að fjölyrða um
mikilvægi þess að maður í slíkri
stöðu tjái sig hlutlægt um þau mál-
efni sem honum er trúað fyrir og
hann gæti þess sérstaklega að halla
aldrei réttu máli.
Höfundur er lögmailur Skeljungs hf.
%oðe1k$\&u Brúðhjón
Allur borðbilnaður - Glæsileg gjaíavara - Bnlðhjönalistdr
VERSLUNIN
Lnugavegi 52, s. 562 4244.
Ný
Á ÞESSU ári er
minnst stórra viðburða í
lífi íslensku þjóðarinn-
ar, kristnitöku og landa-
fundanna í vestri. Við
næstu áramót, þegar ný
öld og nýtt árþúsund
ganga í garð (ég byijaði
að telja á 1) er rík
ástæða til að líta yfir
svið þjóðlífs og stjóm-
mála og setja ný mið,
huga að stefnumótun.
Þau viðfangsefni sem
fyrst koma upp era
tengsl okkar við aðrar
þjóðir og önnur ríki.
Saga þeirra tengsla er
jafn gömul búsetu í
landinu og allt frá síðustu öld, þ.e.
þeirri nítjándu hafa forsendur tengsla
Islands við önnur ríki tekið breyting-
um sem enn eru að verða.
ísland var numið úr Noregi, af
norskum mönnum, en ljóst er að
landnemar vora víðar að, frá írlandi
og líklega Skosku eyjunum og öðram
Norðurlöndum. Við eram blönduð
þjóð. Siglingar vora strax miklar og
tengsl íslendinga við Noreg og fleiri
lönd í Evrópu urðu fljótlega sterk. Is-
lendingar fóra utan til lengri og
skemmri dvalar með öðram þjóðum,
til mennta og verslunar. Tengsl Is-
lendinga við Norðurlönd og Evrópu
hafa ætíð verið sterk og samskipti
mikil.
Samskipti ríkja
Danska utanríkisþjónustan annað-
ist formlega hagsmunagæslu fyrir
ísland, allt þar til lýðveldi var stofnað
TILB0Ð í MARS
á tjöruhreinsi
fyrir bíla
Jákó sf.
sími 5641819
Auðbrekku 23
fe________________________1
á Þingvöllum 1944. Síð-
an hefur okkar eigin ut-
anríkisþjónusta annast
þetta mikilvæga verk-
efni með ágætum. Mikl-
ar breytingar hafa orð-
ið, einkum í kjölfar
þeirra hugmynda sem
mótaðar vora eftir
heimsstyrjöldina síðari í
því skyni að tryggja ör-
yggi og frið. Þær
byggja á fjölþjóðlegu og
alþjóðlegu samstarfi um
alla sameiginlega hags-
muni og auknum sam-
skiptum ríþja og þjóða.
Ekki síst er treyst á út-
breiðslu þeirra hug-
mynda sem leiða til friðamlja af hálfu
hverrar þjóðar og hvers ríkis af eigin
þörf. Þær hugmyndir, um opið lýð-
ræði og markaðshagkerfi hafa sýnt
og sannað hvers þær era megnugar,
æ fleiri þjóðir og ríki festa í sessi lýð-
Stefnumótun
Þjóðkirkjan og
stjórnvöld, segir Arni
—
Ragnar Arnason, eiga
að taka höndum saman
um að bæta sambandið
----7------------------
við Islendinga erlendis
á nýrri öld.
ræði og markaðshagkerfi sem leiðir
einstaklinginn til meiri áhrifa og valds
um eigin lífskjör, lífsgæði og örlög
heldur en allir hugmyndasmiðir um
miðstýringu hafa viljað. Þetta hefur
valdið því að stjórnvöld lýðræðisríkja
keppast við að tryggja öryggi og hag
íbúanna sem best verður gert með
friðsamlegum samskiptum við önnur
ríki. Áhrif þessa á umfang utamíkis-
þjónustunnar era afar mikil og era
enn að birtast. Alþjóðlegum og fjöl-
þjóðlegum samningum um samstarf
ríþja að hvers konar viðfangsefnum
viðmið
Árni Ragnar
Árnason
hefur farið mjög fjölgandi og sameig-
inlegir hagsmunh' ólíkra þjóða eru
mönnum nú ljósari en nokkru sinni
fyrr. Utanríkisþjónustan hefur vaxið
allt frá stofnun lýðveldisins og hún
mun enn vaxa á nýrri öld.
íslendingar erlendis
Á seinni hluta nítjándu aldai' fluttu
fjölmargir Islendingar úr landi og
settust að í Vesturheimi. Mikil saga er
af harðri lífsbaráttu Jæirra og fyrstu
kynslóðum Vestur-Islendinga, sem
ekki er ætlunin að fjalla hér um. Hitt
er nauðsyn að ræða, hvernig við á
nýrri öld högum samskiptum okkar
við þá. Afkomendur íslensku land-
nemanna vestan hafs, fjölskyldur
þeirra og skyldulið era fjölmennh á
okkar mælikvarða. Mikil þörf er til
þess og okkur mundi verða til ávinn-
ings í samskiptum og viðskiptum og
við að gæta æ fjölbreytilegri hags-
munum okkar að skipa þessum mál-
um vel. Islenskt sendiráð í Kanada
var góður áfangi í þessu efni en ég tel
fleira þurfa til.
Islendingar eru enn að setjast að
erlendis, sem best má sjá af athugun-
um á því hvert straumur þeirra ligg-
ur. Efla þarf samskipti við þá og
tryggja stöðu íslenskrai' hugsunar og
tungu með þeim og afkomendum
þeirra. Þjónusta íslenskra presta við
íslenska söfnuði erlendis auðveldar að
koma á og rækja tengsl við heima-
landið. Þótt þeir hafi flutt bmt um
sinn þurfa þeir að rækja tengsl við
fjölskyldur, frændur og vini hér
heima og átthaga. íslenska þjóðkh'kj-
an er um mai'gt sérstök og hefur sín
eigin einkenni sem aðrar kirkjur
bæta ekki upp þar sem hennar nýtur
ekki við. Prestar frá þjóðkirkjum
grannþjóða okkai' þjóna söfnuðum
landsmanna erlendis. Þeim prestum
virðist sköpuð sérstök réttarstaða í
tengslum við utanríkisþjónustuna og
koma að erindum þeirra sem til send-
iráða leita. Við íslendingar, ííkið ís-
land, hefur ekki fest slíka þjónustu í
sessi. Héðan þjóna prestar erlendis
einungis þar sem Islendingar sækja
læknisþjónustu, vissulega nauðsyn-
legt og viðeigandi. Þess utan þjóna ís-
lenskir prestar ekki íslenskum söfn-
uðum erlendis. Það eiga þjóðkirkjan
og stjómvöld að taka höndum saman
um að bæta á nýrri öld.
Höfundur er alþingismaður.