Skírnir - 01.12.1905, Blaðsíða 29

Ýmsar tegundir trúarreynslunnar.
317
yndi og unaði; horfnrnar hrífa mann og fjarlægar framtíðarvonir
titra í hverri taug. En sé aftur á móti líf vort umkringt heljar-
kulda og myrkri og sneytt öllu varanlegu gildi — en við þá skoð-
un hlytur náttúruhyggjau (naturalism) og hin almenna framþróun-
arkennitig nútímans að lenda, þá hverfur unaðurinn,- eða öllu held-
ur breytist í angistarhroll.
I augum náttúruhyggjuunar, sent styðst við nyjustit kenn-
ingar um örlög heimskerfanna, stendur 1/kt á fyrir manttkyninu
eins og mönnum, setn búa á ísnum á vatni, umgirtu hömrum, sem
enginn fær yfir komist; ett þeir vita samt, að smámsaman þiðnar
ísinn, og að alt af dregur nær deginum óumflyjanlega, þegar síðasta
ísskánin hverfur og allir verða að druktta með snián. Því skemti-
legri sem skautaferðirnar eru, því hlyrra og bjartara sent sólin
skítt á daginn og því fegri roði sem reifar brennttrnar um nætur,
því sárara svíður sorgin af vitneskjunni um það, hvernig á stendur
með alt saman«.
En það eru ekki aðeins slíkar hugleiðingar, sem fá
svartsýninni vald yfir hugum margra. Baráttan í sálum
manna sjálfra, meðvitundin um synd og sekt kemur
mörgum á fremsta hlunn örvæntingarinnar, og stundum
grípur menn þunglyndi svo magnað, að öll gæði heimsins
hverfa sýn og tilveran verður óbærileg. I eyrum slíkra
manna verður boðskapur huglækningsmanna hégóminn
einber; bölið er svartara en svo, að þeir trúi þvi, að úr
þvi verði bætt með svo mildum meðulum. Eigi þeir að
komast í jafnvægi, verða þeir að gjörbrevtast, verða að
nýjum mönnum, snúast, endurfæðast. Og þótt þeir fái
loks frið i sálu sína, þá hverfur aldrei til fulls meðvit-
undin um hið illa; þeir hafa etið af skilningstrénu og
verða ekki samir aftur; en hið illa fær nýja þýðingu, og
sársauki þess dofnar.
James sýnir, að af þessum andstæðu lífsskoðunum er
það runnið, að sumir kirkjufiokkar telja manninum unt að ná
fullkomnun með eðlilegri þroskun stig af stigi, þar sem
aðrir heimta að menn »snúist«, snúi bakinu við sínu fyrra
lífi og byrji á nýjum grundvelli, sem guðleg náð leggi í
brjóstum þeirra á yfirnátturlegan hátt. Og hann lýsir
ágætlega og sýnir með mörgum dæmum, hvað fram fer í