Skírnir - 01.12.1905, Blaðsíða 35

Ymsar tegundir trúarreynslunnar.
323
mœði. Hafa þá þessa heims börn rétt fyrir sér, eða eru dvpri
sannindi fólgin í skoðuu helgu mannanna?
Því verður ekki svarað á einn veg. Hér sést það bezt, hve marg
þsett siðgreðish'fið er og hvernig hlutir og hugsjónir eru ofin saman
á dularfullan hátt.
Þegar skera skal úr því, hvort einhver hegðun sé fullkomin,
þá kemur þrent til greina: gjörandiuu, markmiðið og þiggjandinn.
Til þess að hegðunin sé fullkomin í heild siuui, verða öll þessi þrjú
atriði, tilgangurinn, framkvæmdin og viðtakan að standa í réttu
hlutfalli hvert við annað. Bezti tilgangur verður árangurslaus, ef
hann annaðhvort neytir rangra meðala eða snyr sér til rangs við-
takanda. Þess vegna getur enginn, sá er dæma vill eða meta gildi
einhverrar hegðunar, látið sér nægja, að athuga einungis huga þess
sem verknaðinn fremur, án þess að hafa jafnframt hliðsjón af hin-
um atriðunum. Eins og etigin lygi er verri en sá sannleikur, sem
áheyrendurnir misskilja, eins eru skynsamlegar röksemdir og áskor-
anir í nafni drenglyndisins, mannúðarinnar og réttlætisins heimska,
þegar maður á við krókódíla og kyrkislöngur í manrismynd. Helgi1
maðurinn getur blátt áfram selt heiminn í hendur óvininum rneð
vonartrausti sínu. Með varnaruppgjöf sinni getur hantt afmáð
sjálfan sig af jörðunni.
Herbert Speucer hefur sagt, að hegðun fullkomins mattns rnuni
aðeins í fullkomnu mattnfélagi s/riast fullkomin, anuarstaðar eigi
hún ekki að öllu leyti við. Þetta getum vér þytt á þá leið, að vér
játum fúslega að hegðun heilags manns mundi vera fullkonmasta
hegðun, sem hægt væri að hugsa sér, þar sem allir væru helgir
menn; en vér bætum því við, að þar sem fáir eru helgir menn og
margir eiumitt hið gagnstæða, þar hlýtur hún að eiga miður vel við.
Og þegar vér styðjumst við reynsluvit vort og venjulega, handhæga
hleypidóma, þá verðum vér hreinskilnislega að játa, að í þeim heimi
sem nú stendur getur ástúðin, mannkærleikinn, meinleysið komist
í öfgar og hefur oft gert það. Völd myrkranna hafa beinlínis af
ásettu ráði fært sér það í nyt. Að menn hafa komið föstu og
nákvæmu skipulagi á góðgjörðasemina á seinni tímum er sprottið
af því, að ölmusugjafir blátt áfram hafa reynst ófullnægjandi. Og
öll saga lögbundinnar stjórnar er útlistun á því, hve ágætt það sé
að rísa gegn hinu illa, og þegai einhver slær manti á hægri kinnina.
þá að slá hann aftur, en snúa ekki hinni kinninni að honum líka.
Þessu munuð þér yfirieitt vera samþykkir; því þrátt fyrir guð-
spjöllin, þrátt fyrir Kvekarana, þrátt fyrir Tolstoj, hafið þér trú á
21*