Gefn - 01.07.1871, Blaðsíða 17

19
Forn fræði.
Að sá tími, sem vér lifum á, sé framhald fornaldarinnar
og bygður á henni, er öllum auðsætt; og að vor tími sé í
flestum hlutum rniklu líkari fornöldinni en margir menn
segja, það mun sér hverr sjá sem skoðar fornöldina med at-
hygli og nokkrum lærdömi. Engu að síður er mismunur á
fornu og nýju, og hann ekki lítill: einkenni fornaldarinnar
er trúin, en einkenni vorrar aldar er efinn; áður rannsökuðu
menn ekkert, en trúðu öllu, hversu ótrúlegt sem það var;
nú rannsaka menn allt og trúa engu nema því sem menn
þreifa á. Samt er það athugandi, að það ótrúlega, sem forn-
öldin færði í sögur og fræði, verður að skoðast með tvennu
móti: 1, hvort það sé eintómt hugmyndaflug, eða 2, hvort
það ekki feli í sér einhvern verulegan sannleik. Vér kom-
umst ávallt að þeirri niðurstöðu, að »opt er gott það sem
gamlir kveða«. Vér skulum nefna til dæmis, að íóniski
heimspekíngaskólinn kendi að einhverr andi (weú//a) færi í
gegnum allt og réði eldi og andardrætti alls lífs: þetta gátu
þeir ekki sannað og hverr sem vildi gat kallað það tómau
hugarburð og vitleysu, og það var heldur ekki sparað, ein-
mitt af því menn héldu að hér með væri meintur einliverr
dæmon eða persónuleg vera: en Scheele ogPriestley og La-
voisier fundu þennan »anda«, þó ekki yrði það fyrr en eptir
margar aldir (1774): það er lífsloptið, oxygenium, sem fer
2*