Gefn - 01.07.1871, Blaðsíða 18

20
í gegnum allt sem lifir, án hvers enginn getur andað né eldur
lifað. petta er sannleikurinn sem hin forna kenníng fól í
sér. Yér getum í rauninni skoðað allar frásögur fornaldarinnar
svo sem felandi í sér sannleika, því það vitum vér fyrir víst,
svo sannarlega sem vér þekkjum nokkuð til eðlis mannlegs
anda, að á þeim öldum datt engum í hug að finna vísvitandi
upp á æfintyrum og sögusögnum, en allt það sem menn
sögðu frá og skáldin kváðu um var fastlega grundvallað á
óyggjandi trú að þetta hefði sannarlega átt sér stað, og menn
hugsuðu ekkert yfir höfuð um hvort það væri á móti lögum
náttúrunnar eða ekki; jafnvel þó fráleitt sé að einstöku menn,
svo sem Aristoteles og Cicero, hafi lagt trúnað á hvaðeina;
þjóðirnar trúðu og efuðust ekki, og svo höldum vér raunar
að víða sé enn. Menn trúðu að fuglinn Fenix lifði í 500
ár eða lengur og brendi sig sjálfan upp og risi ýngdur upp
úr öskunni á ný — þó hnýtir Tacitus hér við, að þetta sé
»óvíst og ýkt«1) — en enginn hugsaði um að þetta gæti
verið sannleikur í skáldlegum hjúpi. Sama er að segja uin
allar fornsögur vorar — menn kalla þær »lygasögur« og segja
þær sé svo fullar af ýkjum og undrum að þeim sé með engu
móti trúandi; en það mun þó sannast betur og betur, að
þær fela í sér sannleika, hvort sem þær eru tröllasögur eða
riddarasögur; og því lengra sem vér rýnum inn í afkima
fornaldarinnar, því meir styrkjumst vér í þessari skoðan, þó
hún sé harla torveld og truflist á ótal vegu. Hér af mega
menn samt alls ekki leiða það, að allarsögur sé historiskur
sannleikur; þvert ámóti er í mörgum sögum margt það sem
aldrei hefir getað átt sér stað á þann háttsem frá er sagt;
víða er og atburðum ruglað saman og tímatal alveg rángt.
Um aldur mannkynsins eru skoðanir manna mjög á reiki.
Elstu menjar Egipta eru hérumbil 4000 árum eldri en Kri-
stur; en mörgum öldum hefir mannkyn verið uppi fyr. Lyell
') „Haec incerta et fabulosis aucta“, Ann. VI. 28.