Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1880, Page 66

66
þaðan fór eg út að Esjubergi. J>ar fyrir austan bœinn sést
móta fyrir ferhyrndri girðingu gamalli, sem er kölluð kirkjugarðr,
og þar á kirkjan að hafa staðið til forna; enn lítið eða ekkert sést
þar fyrir kirkjunni inni í garðinum. Að Esjubergi var reist einhver
hinfyrsta kirkja á íslandi.
Síðan fór eg út að Hofi til að leita eftir leifum þeim, sem þar
kynni að finnast af Kjalarnesshofi hinu mikla, sem þar stóð: Kjal-
nesingasaga segir um hof þetta, bl. 402 : „Hann Qþorgrímr) var
»Alþingi vas sett at ráþi Úlfijóts oc allra landsmanna þar es nú es; en áþr
vas ping á Kjalarnesi; þat es þorsteinn Ingólfsson landnámamanns,
faþir þorkels mána lögsögomanns, hafþi þar, oc höfþingjar þeir es at því
hurfo«. Hér ber öllum sögunum fjórum saman um, að hið forna Kjalarnes-
þing hafi verið sett á Kjalarnesi; einungis tileinkar Kjalnesingasaga
þorgrími Helgasyni þingsetninguna, enn nefnir eigi þar til þorstein Ingólfs-
son, eins og allar hinar, og sem auðvitað er að var höfuð-maðrinn í þingsetning-
unni, þar sem hann bæði var sonr hins fyrsta og göfugusta landnámsmanns,
sem hafði numið land í öllu Kjalarnesþingi áðr, og var sjálfr auk þess aðal-
höfðingi. það er því ljóst af sögunum, að hið fyrsta Kjalarnesþing hlýtrað
hafa verið sett innan þeirra takmarka, sem Kjalarnes var, eða á sjálfu Kjal-
arnesi. Kjalarnes gat eðlilega heitið alt nesið fram undan Esjunni og inn
að Kollafjarðarbotni að sunnan. Efnúþingið hefði verið sett einhvers stað-
ar sunnar í héraðinu eða þar hærra uppi, þá var óeðlilegt að segja, að þingið
hefði verið sett á Kjalarnesi.
Enn, eins og kunnugt er, hefir Jónas Hallgrímsson fyrstr manna vakið
eftirtekt á fornum búðarrústum í nesi því, er þingnes heitir og gengr sunnan
í Elliðavatn, og telr hann það óefað, að þar hafi verið fornar búðir eða þing-
staðr. Hann rannsakaði þenna stað í júní 1841 við sjöunda mann, og gróf
hann upp eina búð; var hún 32 fet á lengd innan veggja og 14 ábreidd sömu-
leiðis innan veggja og veggirnir 6 feta þykkir. Jónas telr það víst, að þetta
sé hvorki peningshús né neinar aðrar slíkar tóttir, af þeirri sönnu ástœðu, að
hann fann þar enga gólfskán eða nein þess konar kennimerki, sem vön eru
að finnast í slíkum tóttum, hvé gamlar sem þær verða (sjá Dagbók Jónasar
Hallgrímssonar 1841; sbr. K. Angus Smith P.H. D., F. K. S. &c. On some
ruins at Ellida Vatn and Kjalarnes in Iceland, Edinburgh 1872, bl. 20—21).
Sigurðr Guðmundsson málari tók uppdrátt (kort) fyrir Smith af þessum stað
1873, sem er prentaðr í bók Smiths, er þegar var nefnd. Eg kom á þenna
stað löngu fyrir 1873 og sá eg þar þá merki víst til 12 búða, og hring fann
eg þar einnig milli tveggja rústanna. Eftir öllum þeim kennimerkjum,
sem þessi staðr hefir, er það varla efamál, að hér hefir verið fornt héraðs-
þing, og getr það þá ekkert annað þing verið enn Kjalarnesþing; það væri
líka næsta undarlegt, að ekki skyldi finnast nein kennimerki um Kjalarnes-
þing, eins og um flesta aðra forna héraðsþingstaði á landinu, t. d. Arness-
þing, þingskálaþing (Rangæingaþing), þómessþing, þorskafjarðarþing og
Hegranessþing. þetta vóru alt héraðsþing, og á öllum þessum þingstöðum
sjást meiri eða minni fom ummerki, og þannig mun vera um fleiri héraðs-
þing. Eg hefi og komið á aðra þingstaði, þar sem forn þing vóra háð, enn
sem þó ekki munu hafa verið löggilt héraðsþing, eftir að héraðs-
þingin vóru ákveðin og fjórðungsdómar vóru settir. Eitt hið merkasta af
þessum þingum er þingeyrarþing í Dýrafirði, og sjást þar búðartóttirnar
greinilega, hversu mjög sem þær eru vallgrónar.
Aðalatriði þessa máls er því að fœra sennilegar ástœður fyrir báðum
þessum þingstöðum. J>að er enginn vandi að segja, að þingnes í Elliða-
vatni hafi verið hinn elzti þingstaðr Kjalnesinga, enn kasta burtu öllu því,