Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1884, Blaðsíða 59

57
hraunflóð fyllir djúpa dæld og storknar svo ofan, þá verður hitinn
undir skorpunni svo mikill, að hanu sýður upp úr henni. fannig
myndast eldvörpin, og því verður ekki neitað, að allar líkur eru til,
að eldvörpin í þ>jórsárdal sjeu eins undir komin. fað er því ekki
gild ástæða til að vefengja það, sem almennt er sagt, að eldurinn,
sem eyddi J>jórsárdal, hafi komið upp í Rauðukömbum. fað get-
ur verið, að „trachyt“ið í Kömbunum sje ekki eldra en frá þessu
gosi, en það getur eins vel verið, að þar hafi komið upp eldur, þó
„trachyt“ið væri þar áður myndað; því hvort sem er, hefir „tra-
chyt“-steypan ekki grandað byggðinni, ekki einu sinni bænum, sem
undir Kömbunum stóð. Eldgosið hefir hlotið að hósta upp í loptið
glóandi vikri og eimyrju, sem rignt hefir yfir dalinn og eyðilagt
hann. það má furða, að gigurinn eptir slíkt vikurgos sjest ekki á
neinum vissum stað í Kömbunum.
Sú munnmælasaga er til, að fórunn hjet smalastúlka á ein-
hverjum bæ í þ>jórsárdal; hana dreymdi eina nótt, að maður kom
að henni og sagði, hún skyldi fara fram í sveit „í dag“, ef hún
vildi halda lífi. Strax um morguninn fjekk hún hjá húsbónda sín-
um fararleyfi í kynnisför, og hest að ríða; hann var vanalega svo
styggur, að enginn náði honum nema bóndi. f>órunn fjekk leyfi til
að taka hann, ef hún næði honum, en hann stóð kyrr fyrir henni.
Síðan reið hún sem ákafast, því hún var hrædd við drauminn; leit
hún aldrei aptur, fyrr en hesturinn brauzt um í keldu þeirri, sem
síðan heitir pórunnarkelda, fyrir innan Minna-Núp. þá varð henni
litið til baka, og sá hún þá, að allur dalurinn stóð í björtu báli.
f>ó ekki verði, ef til vill, byggt á sannindum þessarar sagnar, má
samt sjá, hvaða hugmyndir koma fram í henni. þ>að er, og hefir
verið almæli, að í Rauðukambaeldi hafi þjórsárdalur allur „staðið í
björtu báli“, eins og sagan segir. Sumir hafa hugsað sjer það svo,
að úr Rauðukömbum hafi komið hraun það allt, sem breiðst hefir um
láglendi J>jórsárdals, oghafi hann allur orðið eitt eldflóð. En sjón
er sögu ríkari, að hraunið hefir ekki komið úr Kömbunum. J>ví
hafa lika aðrir ætlað, að í Kömbunum hafi gosið upp logi, kveikt
í skógunum, og svo funað upp allur dalurinn. J>etta er nú að vísu
nokkuð einfeldnisleg hugmynd um jarðeld, en má þó til sanns fær-
ast, því eldregnið, sem drifið hefir yfir dalinn, úr gosinu, hefir hlot-
ið að kefja og brenna svörðinn, og þá um leið kveikja í skógunum.
Dalurinn gat sýnzt „í einu báli“ tilsýndar, er glóandi eimyrjan hefir
gosið upp í hálopt og elddrifinu svo rignt yfir dalinn. En að gos-
inu hafi verið svo háttað, má bæði ráða af líkindum, sem fyr er
bent á, og svo eru vikur-fannirnar vottur þess, sem þar eru víða í
dalnum, einkum í honum innanverðum. — Svo virðist sem sagan
gangi út frá því, að allt fólk, annað en þ>órunn, hafi farizt, ef ekki
á öllum þeim bæjum sem eyddust, þá þó í hið minnsta á hennar
8