Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Page 3

3
219/n dönskum þumlungum1). Þetta kemur og alveg heim við áln-
arkvarða úr eiri, sem til er hjer í Forngripasafninu, merktur Nr.
4114. öðrumegin á flathlið þessa kvarða er mörkuð dönsk alin, og
stendur þar letrað næst haldarhaldinu: »D: Al:«. Enn á hina flat-
hliðina er mörkuð »íslensk« alin, nákvæmlega 219/u danskir þuml-
ungar á lengd, og stendur þar næst handarhaldinu þetta letur: »Isl:
Al: 21 ®/n t:«. A kvarðanum stendur hið vanalega danska löggild-
ingarmark, fangamark Kristjáns konungs fimta, sem tíðkast enn í
dag, og sínir, að þetta er löggiltur kvarði. Hann er kominn til
safnsins í júní 1895 frá Benedikt umboðsmanni Blöndal í Hvammi í
Vatnsdal, sini Bjarnar Blöndals, síslumans Húnvetninga, og er ekki
ólíklegt, að hann hafi frá upphafi filgt síslumannsembættinu, enn
orðið af vangá innligsa í dánarbúi Bjarnar sýslumans og ekki ver-
ið afhentur eftirmanni hans, og komist þannig í eign Benedikts
Blöndals. Af því að bæði málin, hið nýja og hið eldra, eru mörkuð
á kvarðann, mætti ætla, að hann væri frá næstu árum eftir 1776,
þegar danska alinin var lögleidd, enn þó er það als ekki víst, og
jafnvel ólíklegt, að danska stjórnin hefði þá sent hingað kvarða
með löggiltri »Hamborgaralin«, um leið og þessi alin var afnumin
með öllu. Það hefði verið að gefa landsmönnum undir fótinn, að
þeir mættu eftir sem áður nota »Hamborgaralin«. Á brjefi toll-
kammersins til síslumanna, dags. 28. apríl 1781, sjest og, að stjórnin
hafði skipað að senda sjer alla þá »Hamborgarkvarða«, sem til vóru
við verslanirnar, og er síslumönnum boðið að rannsaka, hvort slíkir
kvarðar sjeu þá enn til hjá almenningi eða við verslanirnar, og sjá
um að þeir, sem séu í eign einstakra manna, sjeu óníttir, enn versl-
unarkvarðarnir sendir verslunarstjórninni í Kaupmannahöfn. Um
leið er það tekið fram, að »danskir álnarkvarðar« muni verða á
boðstólum við verslanirnar, enn hins ekki getið, að á þessa kvarða
sje jafnframt mörkuð »Hamborgaralin«2). Mér þikir því líklegt, að
kvarði þessi sje eldri enn 1776. Að visu var »Hamborgaralinin«
lögalin fram að þessu ári. Enn hin miklu viðskifti, sem landsmenn
höfðu við Dani, ollu því, að menn urðu alt af jafnframt að hafa
hliðsjón af hinu danska álnamáli, ekki síst síðan það var lögfest í
Danmörku með tilskipun 10. jan. 1698. Merkilegt í þessu efni er
það, að verslunartaxtarnir frá 1684 og 1702, sem annars telja alt í
»Hamborgarálnum«, skipa svo firir, að sokkar skuli vera »ein dönsk
alin« á lengd3). Sami tvískinnungur lísir sjer og í ritgjörð Páls
') Svo telur og Jón Sigurðsson i ísl. Frbs. I 307. bls.
s) Lovs. f. 1*1. IV 590.—591. bls.
s) Lovs. f. Isl. X 422. og 572. bls. Sbr. einkaleifisbr. 31. júli 1662 s. st. 279, bls.
3*