Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Side 4

4
Vídalíns, þeirri er áður er getið. Þar er Grundarsverðið mælt með
»Hamborgaralin«, enn sverðið, sem fanst í Bugðu í Kjós með danskri
alin1). Það er því ljóst, hve áríðandi það var, bæði firir verslanirnar
og almenning, að til væri löggiltir kvarðar, er síndu bæði þessi
mál, og þeirri þörf mun dönsku stjórninni hafa verið ljúft að full-
nægja, meðal annars af þvi, að slíkir kvarðar gátu orðið til þess
að greiða götuna firir hinu danska álnamáli á íslandi, enn það mun
stjórninni hafa verið ríkt í hug löngu fyrir 1776. Hins vegar er
eirkvarði þessi eflaust talsvert ingri enn danska tilskipunin frá 10.
jan. 1698, því að í henni er gert ráð firir, að löggiltir álnarkvarðar
sjeu úr járni, enn ekki eir (tilsk. 1. kap. 1. gr. og 3. k. 1. grein),
og eldri enn 1698 getur hann með engu móti verið, því að firir
þann tíma var löggildingarmarkið stafurinn M (tilsk. 10. jan. 1698,
2. kap. 18. gr.).2). íslensku alininni er hjer skift með þverstrikum
i 4 jafna parta eða kvartil, og það kvartilið, sem er næst handfang-
inu, skiftist og í 4 jafna parta, sömuleiðis með þverstrikum. Eftir
þessu er svo að sjá, sem hin »islenska Hamborgaralin* hafi skifst í
16 þumlunga, og læt jeg ósagt, hversu mikið er að marka kvarðann
að þessu leiti. Aður en Þjóðverjar tóku upp metramálið, vóru þeir
vanir að skifta hverjum »fæti« (fuss = */2 alin) ímist í 12 eða 10
þumlunga, og þá alininni ímist í 24 eða 20 þumlunga. í Búalögum
hinum prentuðu stendur í 34. kap. þessi grein: »Ein alin er 4
kvarter eður 20 þumlungar«3). Þessi prentuðu Búalög eru, sem
kunnugt er, safn af verðlagsákvæðum frá ímsum tímum. Elstu
handrit, sem til eru af þeim, eru frá 15. öldinni, enn síðan hafa þau
verið skrifuð upp aftur og aftur, alt fram á 18. öld, og hefur hver
ritari vanalega bætt við þau greinum, sem vóru lagaðar eftir þörf-
um og verðlagi þess tíma, sem hann lifði á. Það er mikið mein,
að ekki er til nein útgáfa af Búalögum hinum elstu, og ef vel væri,
þirfti að gefa öll hin mörgu handrit þeirra út, hvert í sínu lagi. Dr.
‘) P. V., Skiringar 39.—40. bls.
s) Fleiri kvarðar eru i Forngripasafninu, enn enginn jafnmerknr og þessi.
Einn er Nr. 1051, útskorinn trjekvarði, og er honum líst í Skírslu um Forngrs. II,
2, 78. bls. Þar er öðru megin á mjókant markað þetta letur: „Dönsk“, og er þar
mörkuð dönsk alin, þó ekki nákvæm, heldur tveim línum lengri enn á að vera. A
hinn mjókantinn er letrað „ISLE“ og mörkuð aiin, sem á að vera islensk „Hamhorg-
aralin“, enn er of löng (22 */2 þumlungar danskir). Þá er Nr. 2970, óvandaður trje-
kvarði; er þar öðrumegin á mjókant afmörkuð dönsk alin með smánöglum við hvert
kvartil, enn á hinn mjókantinn er mörknð stittri alin, 21 3/8 d. þl. á lengd, með skor-
um við hvert kvartil. Þriðji kvarðinn, Nr. 5635, er fetkvarði, 11 3/, d. þl. á lengd,
úr mahónivið, og skiftist öðrumegin i 10, enn hinnmegin i 12 þumlunga
•) Búalög, Hrapsei 1775, 103. bls. Atli, Kh. 1834, 226. bls.
I