Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Page 5

5
Jón Þorkelsson, skjalavörður, hefur safnað til slíkrar útgáfu, og hef-
ur hann góðfúslega lofað mjer að blaða í safni sínu. Þetta ákvæði,
að alinin sje 20 þumlungar, virðist ekki vera gamalt; að minsta
kosti hef jeg ekki rekist á það í afskriftum drs. Jóns af hinum elstu
handritum Búalaga. Að visu stendur það rjett á eftir grein, sem á
við hina fornu alin, og segir, að »tvær (o: fornar) álnir geri stiku«,
Enn þrátt firir það getur ákvæðið vel átt við »Hamborgaralinina«,
sem eflaust hefur að þískum sið mátt skifta í 20 þumlunga. Að
ákvæðið sje nítt, sjest og á orðinu kvaiier, sem ekki kemur firir í
þessari merkingu (V4 álnar) i fornritum1 2 *). Jeg mun og síðar sína
líkur til, að hinni fornu íslensku alin hafi verið skift í 24 þumlunga.
Af öllu þessu virðist mega ráða, að hin prentuðu Búalög eigi hjer
við »Hamborgar»-þumlunga.
Annars var alin sú, sem tíðkaðist í Hamborg lítið eitt stærri
enn þessi »íslenska Hamborgaralin«. í Meyers Konversationslexikon
er rjett Hamborgaralin talin ................57,314 sentímetra
Enn hin »íslenska Hamborgaralin« er . . . . 57,064 —
Munar þá..................................... 0,25 —
eða 2 V2 millimctrum4). Virðist eigi ólíklegt, að þessi munur stafi
frá þvi, að menn hafi minkað hina þísku alin til að koma henni í
betra samræmi við danska alin, þannig að hin minkaða »íslenska
Hamborgaralin* irði rjettum ellefta parti (Vu) minni enn dönsk alin,
eða dönsk alin Vio stærri enn »islenska« alinin, sem kemur í sama
stað niður.
Aður enn Hamborgaralinin ruddi sjer til rúms var stiku-málið
hið löglega lengdarmál á íslandi. Það var leitt í lög á dögum Páls
biskups með ráði hans og Gissurar Hallssonar, sem þá var lögsögumað-
‘) Elsta mind orðsins i islensku er kvartil, og kemur það firir í Biskupaann-
álum Jóns Egilssonar (Safn t. s. Isl. I 84. bls.), rituðum í birjun 17. aldar. Eldri
dæmi þekki jeg ekki. Enn um þær mundir hefur „Hamborgaralinin“ rutt sjer til rúms.
2) Síðan þetta var ritað, hefur dr. Fritz Burg, bókavörður við bókasafn Hamborgar,
góðfúslega látið mér í tje skírslur um þetta efni. I nijari ritum er Hamborgaralinin tal-
in 0,573143 eða, með stittu broti, 0,57314 metrar, t. d. í Tafeln, berechnet von H. A.
L. Stiick, Hamborg 1876, II. bls., og þetta gildi (0,57314) er löghelgað af ráðinu i
Hamborg með auglísingn 2. april 1869. í eldri ritum er Hamborgaralinin talin ofur-
lítið stittri, t. d. í Tabellen der französischen masse und gewichte zu den in Hamburg
iiblichen, Hamb. 1798, er hún á 30. bls. talin jöfn 0,57279 metr. og í Vergleichun-
gen der neuen französisehen masse, gewichte u. miinzen mit den hamburgischen, Hamb.
1811, jöfn 0,5729 metr. Enn alstaðar er hún þó nokkuð lengri enn hin „islenska
Hamborgaralin“.