Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Page 6

6
ur og fleiri höfðingja, á árunura 1197—12001), og stóð síðan fram á
16. öld, sem áður er sagt. Páls saga, sem skírir frá þessu, segir, að
tilefnið til stikulaganna hafi verið "ranglæti manna um álnir, bæði
útlenskra og íslenskra manna«, sem gekk svo úr hófi, að ekki þótti
lengur mega svo búið standa. Breitingin frá hinu eldra lengdarmáli
var þó ekki mikil, því að stikan skildi vera jafnlöng tveimur áln-
um, þeim sem áður höfðu tíðkast, og er því stikumálið í rauninni
ekki annað enn hið gamla álnamál tvöfaldað. Þessi gömlu stikulög
eru til enn í tveim fornum lögbókum, Staðarhólsbók og Belgsdals-
bók, að vísu ekki ómeinguð, og eru prentuð eftir þeim í ísl. Fornbrs.
I 306.—310. bls., og í útgáfum Grágásar. í Staðarhólsbók er text-
inn heldur betri, og verður þó að hafa hitt handritið til hliðsjónar,
því að það hefur geimt sumt, sem Sthb. sleppir. í Sthb. birja lögin
þannig: Þat er mœlt, at nú skulu menn mœla vaðmdl ók lérept ok
klœði öll með stikum þeirn, erjafnlangar eru tíu sem kvarði tvitugr, sá
er merkðr er á kirkjuvegg á Þingvelli, ok leggja þumalfingr fyrir
hverja stiku. »Kvarði tvítugr« er sama sem tuttugu álna langur
kvarði, og sjest á þessu að stikan átti að vera helmingi lengri enn
hin forna alin. Aðalbreitingin virðist vera fólgin í því, að öllum
er gert að skildu að laga kvarða sína eftir hinum tvituga kvarða
sem markaður var á kirkjuvegg á Þingvelli. Að vísu virðist þessi
kvarði hafa verið til firir nímælin, því að lengd hans var talin í
álnum (»tvítugr«), enn ekki stikum. Enn landsmenn virðast ekki
hafa gætt þess að rjetta álnir sínar eftir honum, enda var ervitt
firir menn úr fjarlægum hjeröðum að ná til þessa kvarða á Þing-
velli. Ur þessu er nú bætt með því að setja inn í stikulögin svo-
látandi ákvæði: Þat er mœlt, at at graftarkirkju hverri skal merkja
stiku lengð, þá er rétt sé at hafa til álna máls, ok megi menn þar til
ganga, ef á skílr um álnar2). Það segir sig sjálft, þó að ekki sje það
tekið fram berum orðum, að svo hefur verið til ætlast, að þessar
stikur við graftarkirkjurnar skildu lagaðar nákvæmlega eftir Þing-
vallarkvarðanum, og er hann því með þessu ákvæði fluttur út í öll hjer-
öð landsins, í hverja einustu kirkjusókn, og öllum landsmönnum gert
hægt firir að rjetta eftir honurn stikur sínar og jafna ágreining, sem
*) Sbr. Bisk. 1 135. bls. og ísl. Fornbrs. I 306. bls. Jóns Loftssonar er ekki
getið við nímælin, heliiur sona hans, Sæmundar og Orms, og eru þau því samþikt
eftir dauða Jóns (1197). Eftir viðburðaröð Páls sögu virðast þau helst vera frá ár-
inu 1199 eða 1200, og ingri geta þau ekki verið, því að 1200 er síðasta lögsöguár
Gizurar Hallssonar.
2) Akvaeði þetta stendur aðeins i Belgsdalsbók (ísl. Fornbrs. I 309 bls.) enn ekki
í Staðarhólsbók, og er þó auðsætt, að það hefur verið í stikulögunum frá upphafi.