Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Side 9

9
Lengd hinnar fornu íslensku álnar fæst nú með því að deila
þessum tölum með 372- Hún verður þá = 6/7 »Hamborgarálnar«,
eða l/rj minni en Hamborgaralin«, eins og Páll segir. Mæld með
dönsku máli verður hún 1854/77 d. þumlungar1), með frönsku máli
48,909 sentímtr.
Önnur röksemd Páls er dregin af málfaðmi meðalmans og vall-
armálinu forna.
Málfaðmur meðalmans virðist frá alda öðli hafa verið talinn
jafn meðalmans hæð. Páll telur hann 372 alin, mældan með hinni
fornu alin, og kemur það heim við áðurgreint ákvæði Jónsbókar,
er telur meðalmans hæð 37a alin, og við hin elstu handrit
Búalaga.2) Aftur á móti telur hann málfaðm jafnan 3 >Hamborgar-
álnum«. Hjer kemur þá enn fram hið sama hlutfall og áður, að ein
forn alin verður jöfn 6/7 »Hamborgarálnar« eða er J/7 minni en hún.
Allir vita, að ein dagslátta er 900 ferhirningsfaðmar, eða jöfn
ferskeitingi (»kvaðrati«), sem er 30 faðmar á hvern veg. Nú teljum
vjer vanalega hvern faðm jafnan 3 dönskum álnum, og er sá faðm-
ur 7io stærri enn hinn forni málfaðmur. Af þessu leiðir að dag-
sláttan er nú talsvert stærri, en hún var til forna, því að þá var
hún talin 900 ferhirndir málfaðmar eða 30 málfaðmar á hvern veg,
og verður munurinn auðvitað talsvert meiri á flatarmálinu en á
lengdarmálinu. Ef vér köllum málfaðmslengdina M og lengd hins
danska faðms F, þá er:
F = 47io M
Af því leiðir, að
F3=la7ioo M2,
eða í orðum: Hver ferhirningsfaðmur danskur er jafn l21/ioo íer'
hirnds málfaðms. Líka má segja þetta þannig, að 100 danskir fer-
hirningsfaðmar sjeu jafnir 121 ferhirndum málföðmum. Af því leiðir
*) Jón Sigurðsson telur hana 185/, d. þuml., enn brotið er ekki nákvæmt.
2) í Stokkhólmshdr. C 6, 4°, sem hefur Búalög á bls. 151 b—158 a, stendur þessi
grein: En málfaðmr töðu er fyrir kúgildi til kaups ok á at vera hálf fjórða
alin d hvern veg. Handritið er skrifað seint á 15. öld, áður enn „Hamborgaralinin11
fór að tíðkast. Sama stendur i AM. 161, 4°, lögbók Páls Stigssonar, skrifaðri 1561—
1565. Sbr. hin prentuðu Búalög, Hrapseijarútg. 1775, 103. bls. Þar er first skíring
um málfaðm eftir útgefandann, sett á milli sviga, að hann sje „að rjettu 3 álnir, sem
nú ganga hjer á landi“ (o: 1775 — þá er „Hamborgaralin" enn lögalin). Enn siðar
á sömu bls. stendur hin áður tilfærða Búalagagrein, tekin eftir afskrift af kálfskins-
bók (sbr. formálann), og samhljóða Stokkhólmshandritinu að efninu til (málfaðmur =
3‘/s alin). Hjer og annars staðar, þar sem jeg vitna í forn handrit Búalaga, fer jeg
eftir afskriftum drs. Jóns Þorkelssonar, sem hann hefur góðfúslega leift mjer að nota.
2