Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Page 16

16
eða kvarða og sjáum, hvað út kemur. Jeg hef reint þetta á nokkr-
um (14) íslenskum karlmönnum, og hef fengið út, að 24 fornir
þumlungar, þannig mældir, gera að meðaltali 49,5588 sentímtr. eða
tæpa 19 þumlunga danska. Þetta kemur allvel heima við það gildi
hinnar fornu álnar, sem áður er fundið, munar að eins rúmlega x/2
sentímtr. eða rúmum l/6 úr þumlungi.1)
Þessi þumlunga-alin er því í rauninni ekki annað en hin forna
alin, ríflega mæld. Má af þessu ráða, að 24 þumlungar hafi verið
taldir í alin, enn hitt nær engri átt, að 20 þumlungar, þannig mældir,
hafi verið í fornri alin, þeir gera ekki meira enn 41,3 sentímtr. =
c. 153/4 þuml. danska. Greinin í hinum prentuðu Búalögum, sem
telur 20 þuml. í alin, getur því ekki átt við hina fornu alin.2) Og
því síður getur það komið til mála, að 18 þumlungar hafi verið í
fornri alin eins og í rómverskri alin (cubitus).
í Grágás Kb. II 192. bls. stendur: Vararfeldr fyrir 2 aura, sá
er fjogurra þumalalna er langr, en 2 breiðr. I Frostaþingslögum
hinum fornu XIII 21. kap. (NgL. I 246 bls.) segir, að »súla« sú, sem
svín hefur á hálsi til að varna því, að það geti smogið gegnum
stauragirðingu, skuli vera 2 þumalalna löng.
Menn hefur greint á um, hve löng þessi þumalalin er. Björn
Halldórsson heldur í orðabók sinni, að það sje alin, mœld frá oln•
boga fram á þumalfingursgóm, og því filgir Ebbe Hertzberg í orða-
safni sínu við NgL. Enn Jón Sigurðsson ætlar, að hún hafi verið
mæld frá handkrika á fingurgóm og nái hjer um bil danskri alin.3)
Samdóma honum er Vilhjálmur Finsen í orðasafni sínu við Grágás,
enn hvorugur þeirra færir nein rök firir sínu máli.
Mjer finst varla vera nema um tvent að gera.
Annaðhvort táknar þumalalin (-öln) þá ríflegu alin sem fram
kemur, þegar menn mæla 24 þumlunga á þumalfingrum sínum, sama
sem jeg hef áður hjer að framan nefnt þumlungaalin, níju nafni
(= c. 49,5588 sentímtr, tæplega 19 þuml. danskir).
Eða þumalalin (öln) er sama sem þumall (þ. e. þumalfingur
9 Jeg skal geta þess, að þumlungar þeirra manna, sem jeg ljet mæla þetta,
reindust mjer mjög misbreiðir, svo að 24 þeirra gerðu frá 41 upp i 55 sentimetra.
Má vera, að þetta bafi stafað af því, að allir hafa ekki mælt eins, t. d. ekki lagt
þumalfingurna mátulega á misvíxl. Á þeim mönnum, sem hafa langar neglur, varð
málið drjúgara, þvi að þá lögðust þumalfingurnir meira á misvíxl, og leiddi það tfi
þess, að málið var tekið um það bil, þar sem þumalfingurinn er breiðastur.
2) Sbr. hjer að framan á 4.—5. bls.
s) ísl. Fornbrs. 1 308. bls.