Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Side 17

17
eða þumlungur1) + alin (öln), þ. e. a. s. hin forna lögalin (=49,143
sentímtr. = 18,79 danskir þuml.), aukin einum fornum þumlungi,
þannig að þumalfingur er lagður firir hverja alin, þegar mælt er,
eins og siður var til (sbr. áður). Þar sem nú 24 þumlungar fornir
gera 49,5588 sentímtr. = 19 þuml. danska, þá verður einn forn
þumlungur = 2,0649 sentímtr. = 0,789 d. þuml., og verður þá ein
þumálalin, ef þessari skíringu er filgt, = 51,208 sentímtr. = 19,58 d.
þumlungar.2 * * * * *)
Jeg læt first um sinn ósagt, hvor skíringin er rjettari, ennhvorri
þeirra, sem vjer filgjum,verður þumalalin sama sem gild eða ríflega
mæld alin, svo að það kemur nokkuð í sama stað niður.
Með síðari skíringunni mælir staður einn í Grág.,sem um leið, ef jeg
skil hann rjett, er sterk sönnun firir því, að 24 þuml. hafi verið í alin.
I grein einni »frá silfrgang« um árið 1000 segir Kb. 1192. bls.
á þessa leið:
Þat var jafnmikit fé kallat hundrað silfrs sem fjögur kundruð ok
tuttugu alna vaðmála, ok verdr þá at hálfri mörk vaðmála eyrir.
Hjer segir, að hálf mörk, þ. e. 4 aurar, vaðmála geri eyri, eða
með öðrum orðum, að dírleikshlutfall silfurs og vaðmála sje 1:4, þ.
e. að 4 aurar (= 24 álnir) vaðmála jafngildi 1 eiri (nokkuð minna
en 2 lóðum) silfurs. Sama hugsun hlítur að vera í firri hluta máls-
greinarinnar. Dr. Valtýr Gruðmundsson heldur, að »hundrað silfrs«
sje = hundrað (120) aurar silfurs, og að »fjögur hundruð ok tuttugu
alna« standi firir tuttugu olc fjögur hundruð (=24X120) alna, enn
24 hundruð álna vaðmála er sama sem 4 hundruð aura vaðmála,
Kemur með þessari skíringu út sama dírleíkshlutfallið, 1:4, milli silf-
urs og vaðmála8). Enn þessi skíring er bæði mjög óeðileg í sjálfu
sjer, ekki af því að fjögur hundruð ok tuttugu geti ekki verið sama
sem 24 hundruð, því að slík orðaröð kemur stundum firir, heldur af
því að greinin, þannig skilin, breiðir ifir hið einfalda dírleikshlut-
fall með því að telja silfrið í aurum, en vaðmálið í álnum. Ef
hundrað silfrs táknar hundrað (120) aura, hversvegna er þá ekki sagt
blátt áfram: Þat var jafnmikið fé kallat hundrað aura silfrs ok
*) Eins og þumlungr þíðir i fornu máli bæði „þumall“ (í hanska þumlungi
Lokas. 604, sbr. SnE. I 146. bls.) og „þumlungnr11 í vanalegri merkingu, þannig hefur
orðið þumall eflaust haft báðar þessar þiðingar (sbr miðháþíska orðið dumelle).
2) Jón Sigurðsson segir i Isl. Fornbrs. I 307.—308. bls., að Hamborgaralin hafi
af sumum verið kölluð hnefaalin, af þvi að það stendur hjer um bil heima, að menn
fá út Hamborgaralin, ef menn mæla með framhandlegg sínum frá olboga fram á langa-
fingurs góm og leggja hnefa sinn firir framan. Orðið hnefaalin er alveg eins samsett
og þumalalin, og þar sem hnefaalin er = hnefi + alin (öln), liggur nærri að
álikta, að þumalalin sje = þumáll alin.
s) Festskrift til L. F. A. Wimmer 56.—63. hls.
3