Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Page 52

52
vafi um aldur steinsins. — IHS : CHS er svo sem sagt var bersýni-
lega skammstafanir fyrir IHESVS : CHRISTVS. IHS er mjög al-
geng skammstöfun og flnst á fjölda mörgum hlutum, kirkjulegum
og veraldlegum, t. d. rúmfjölum frá þessum tíma og fyr og síðar.
Upprunalega er skammstöfun þessi grísk* 1) og merkin íota, eta og
sigma, þ. e. = J, e og s, tveir hinir fremstu og hinn þriðji eða sið-
asti stafur í nafninu Iesous (ou frb. ú). Upphafs-eta er nefnilega
eins og H, upphafs-há í latínuletri. Á síðari tímum héldu margir
að þessir stafir merktu ýmislegt annað, t. d. »Jesus hominum salva-
tor.« (Jesús frelsari mannanna), »In hoc signo« (o: vinces), þ. e. með
þessu merki sigrarðu, orðin sem Konstantín mikli sá í vitraninni
nóttina fyrir orustuna við milvisku brúna; honum vitraðist að sögn
merki, er var samsett af chí (ki) og rhó (ró, k og r), tveim fremstu
stöfunum i orðinu Kristur (á grísku) og hjá því stóðu þessi orð, eða
réttara sagt tilsvarandi grísk orð (En toutóí níka). — Á íslenzku
skilja sumir IHS svo, að það merki Jesus hinn smurði. Skamm-
stöfunina IH S á steininum er réttast að leysa svo upp sem hér var
gert að framan; þótt rangt sé að hafa h í nafninu, var það iðulega
gjört af því að skammstöfunin var þannig og menn skildu ekki hina
upprunalegu merkingu H. Auknefni Jesúsar, Kristur, var á latínu
stafað með Ch fremst, því að það var stafað með kíi (X) á grísku, en í
í latínu var jafnan sett ch fyrir kíið, enda þótt ch væri borið fram sem c
(með hreinu og »hörðu« ká-hljóði) í latínunni. — 2.—10. 1. er ritningar-
grein, sem er úr Spekinnar bók 3. kap. 1. v., kemur fyrir á mörgum ís-
lenzkum legsteinum, sbr. Garðast. nr. 2 (Árb. ’04, 40) og Rvíkurst. nr. 1
(Árb. ’08, 46). — I síðari hiuta áletrunarinnar (1. 11—18) eru nokk-
ur orð (í 1. 13—14 og 17—18) með afbrigðilegri stafsetningu, svo sem
áður var skýrt frá.
Áletrunin hljóðar þá svona:
»lhesus Chnstus.
Sáler rjettlátra hvila í guðs hende og eingen pina sneHer þœr.
Þorvarður Þórólf(s) son híður hér gleðilegrar l(í)fs upprisu«.
Svo sem áður var drepið á mun varla nokkur vafi geta verið á
því, að Þorvarður þessi Þórólfsson hafi verið sá, er lengstum bjó á
Suðurreykjum í Mosfellssveit, albróðir Jarþrúðar, og þarf því ekki
að fjölyrða frekar um ætt hans upp, nægir að vísa til þess er þar
var sagt2). Kona hans var Vilborg dóttir herra Gísla biskups Jóns-
') Kemur fyrst fyrir svo nú sé kuunugt á myntum hinna siðustu grisku keisara
í Miklagarði. Dietriehson, Omr. af den kirkel. Kunstarkæologi, bls. 152.
*) Þorvarðar finst ennfremnr getið i þessum ritum — og máske fleirum þó:
Safn I. 41, 52, 74; Bisk. s. II. 294, 303 og 399; Sýslum.æf, I. 227; Isl, árt. fylgiskj.
I og IV; Esp. árh. III. 79, Y, 15 og 74.